تاملی بر سفر نمایندگان شرکت بوئینگ به ایران

رسانه‌ها روز سه‌شنبه از نخستین سفر نمایندگان شرکت بوئینگ به ایران در سه دهه گذشته خبر داده و می‌گویند این شرکت هواپیماسازی آمریکایی سه مدل از تازه‌ترین محصولات خود را به ایران ارائه داده است. همزمان ایران و ایتالیا در جریان سفر ماتئو رنتسی، نخست وزیر ایتالیا، به تهران موافقتنامه‌هایی که ارزش آنها به طور بالقوه به چندین میلیارد دلار می‌رسد امضا کرده‌اند و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز قرار است آخر این هفته به همراه هفت کمیسر اروپایی با هدف ارتقاء روابط با ایران در پی برداشته شدن تحریم ها به تهران برود.
هر چند پس از لغو برخی تحریم‌های ایران در ماه ژانویه، تهران به سرعت چندین توافق را با شرکت‌های اروپایی امضا کرد، اما همچنان تردید‌هایی درباره صداقت مقامات آمریکایی برای اجرای فرایند لغو تحریم‌ها وجود دارد.
به نظر می‌رسد، این اقدام تجاری و رویکرد تبلیغی از نگرانی آمریکا از کنار کشیدن تهران از توافق هسته‌ای و بدین ترتیب، از بین رفتن میراث باراک اوباما سرچشمه می‌گیرد. روزنامه واشنگتن پست پنجشنبه گذشته در مقاله ای از این نگرانی در کاخ سفید خبر داد. ضمن اینکه در هفته‌های اخیر انتقادات در ایران از کوتاهی‌های آمریکا در مسیر اجرایی شدن لغو تحریم‌ها بالا گرفته است.  
علاوه بر این، اجتناب آمریکا از همکاری تجاری با ایران تنها به منافع آمریکا لطمه میزند. پایگاه اینترنتی اسیا تایمز امروز با اشاره به «همکاری نظامی تهران- مسکو» نوشت: آمریکا نمی تواند مانع از تأمین تسلیحاتی روسیه برای ایران شود... ایران پایگاه صنعتی خود را به منظور پیشرفت قابل توجه برنامه تسلیحاتی توسعه داده است". بر اساس این گزارش "می توان اقدام آمریکا در قبال هند را با ایران مقایسه کرد. چند دهه طول کشید تا واشنگتن به این نتیجه رسید که ادامه تحریم ها بر روند انتقال فن آوری ها به نهادهای هندی در زمینه دفاعی تنها سبب آسیب رسیدن به منافع تجاری آمریکا می شود و بر سیاست های هند تأثیری ندارد. می توان گفت این موضوع در قبال ایران نیز صدق می کند."
این پایگاه اینترنتی در ادامه افزود: "موضوع مهم این است که دولت اوباما لزوم انجام اقدامی در این زمینه را درک کرد. تصمیم واشنگتن در صدور مجوز برای سفر هیئتی از کارشناسان شرکت بوئینگ به ایران در هفته گذشته و برگزاری گفتگو با مقامات ایرانی گواهی بر این موضوع است. واشنگتن تنها زمانی به این اقدام تن داد که بوئینگ در حال عقب ماندن از شرکت ایرباس است، شرکتی که اخیرا قراردادی به ارزش حدود بیست و پنج میلیارد دلار برای فروش صد و هجده فروند هواپیما با ایران امضا کرد. به هر حال، تمایل تهران به میزبانی از هیئت بوئینگ خود پیامی بزرگ با خود دارد."
شاید هم این اقدام تجاری و رویکرد تبلیغی ناشی از بالاگرفتن انتقادات از واشنگتن به علت متعهد نبودن به توافق هسته‌ای بین ایران و پنج به علاوه یک باشد. این انتقادات نیز نه تنها از طرف مقامات ایرانی، بلکه از جانب محافل سیاسی و کارشناسی آمریکا و اروپا نیز بوده است. زیرا بار‌ها محافل کارشناسی جهان - حتی محافل آمریکایی - از تاثیر این کارشکنی‌ها بر متزلزل شدن اتحاد پنج به علاوه یک در برابر ایران سخن گفته‌اند. بخصوص این که/ به زعم آنها/ این اتحاد در مذاکرات بین غرب و تهران در زمینه برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای و مسائل حقوق بشر در ایران همچنان کارایی دارد.
بنا بر نظر صاحب نظران جهان ـ حتی صاحب‌نظران آمریکایی ـ مهمترین عامل در به سرانجام رسیدن توافق هسته‌ای برای غرب، وحدت و همگرایی بین پنج به علاوه یک بوده است. قطعاً شکست توافق هسته‌ای تاثیر غیرقابل انکاری در فروپاشی این اتحاد خواهد داشت.
یک عضو ارشد شورای روابط خارجی آمریکا اخیرا گفته است: "کارایی توافقنامه هسته‌ای فقط به این علت بود که ما شرکایی داشتیم؛ ما دهه‌ها بود که ایران را مشمول تحریم‌های خود کرده بودیم ولی پیشرفتی نداشتیم تحریم‌ها زمانی کارایی داشتند که ما بقیه دنیا را همراه خود کردیم".  
فیلیپ گوردون در «میزگرد مناسبات ایران با آمریکا» که در اواخر اسفندماه 1394 در شورای روابط خارجی آمریکا برگزار شد گفت: "به نظر من پیامدهای از بین رفتن چنین توافقنامه‌ای، بد خواهد بود چون ما شرکای خود را از دست خواهیم داد".
سوزان مالونی؛ عضو ارشد در موسسه بروکینگز؛ نیز در این میزگرد گفت: "هدف کلیدی برای سیاست آمریکا در دوره زمانی کوتاه مدت و میان مدت را «تلاش برای حفظ ائتلاف چند جانبه‌ای» دانست که کمک کرد توافقنامه هسته‌ای بدست آید. وی در ادامه چالش کنونی دولت آمریکا را " شکاف و اختلاف در رژیم تحریم‌ها خواند و پیش‌بینی کرد: ما تنش‌های جدیدی در روابط بین کشورهای پنج بعلاوه یک خواهیم داشت اما اگر ما بتوانیم نوعی از اجماع را در میان بازیگران کلیدی در مورد ایران، حفظ کنیم و اعلام کنیم که خطوط قرمز چه هستند، ... در این صورت این امکان وجود دارد که موفقیت‌هایی را که در مورد موضوع هسته‌ای داشته‌ایم به دیگر موضوعات و عرصه‌های نگران کننده در مورد ایران گسترش دهیم."
مایکل سینگ عضو ارشد و مدیر موسسه واشنگتن در امور خاور نزدیک هم در این میزگرد گفت: هدف ما باید این باشد که ائتلاف بین‌المللی ما در کنار یکدیگر بماند و محدودیت‌ها روی ایران حفظ شود نه اینکه کاری کرد که این ائتلاف از هم پاشیده شود یا اینکه به نفع ایران تمام شود!
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که دی میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، روز سه‌شنبه در پایان سفر منطقه‌ای خود به تهران رفت و با برخی مقامات ایرانی دیدار و گفتگو داشت. و همزمان کشورهای گروه 7 و اتحادیه اروپا در نشست اخیر خود نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران ابراز نگرانی کرده‌اند و در اشاره به آزمایش موشکی ایران، گفته‌اند که "اجرای برجام فرصتی را برای آغاز روابطی نوین بین ایران و جامعه بین‌المللی فراهم کرده است و به این دلیل، ما از تصمیم ایران برای ادامه آزمایش موشک‌های بالستیک در مغایرت با قطعنامه شماره 2231 ابراز تاسف می‌کنیم".
حتی بر اساس گزارش آسیا تایمز "اعمال دوباره تحریم ها علیه ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد امری غیر ممکن به نظر می رسد. نه تنها دو عضو دارای حق وتوی شورای امنیت بلکه اتحادیه اروپا نیز با انجام چنین کاری مخالفت خواهد کرد زیرا آنها دستورالعمل های کاملا متفاوتی در قبال ایران در پیش گرفته اند."
آنچه مسلم است اینکه نباید اقداماتی همچون سفر نمایندگان شرکت بوئینگ به ایران لحظه‌ای توجه تهران را از پیگیری مطالبات خود در زمینه لغو همه تحریم‌ها - بر اساس مفاد برجام - منحرف سازد، زیرا ممکن است این اقدامات تنها اهداف تبلیغی داشته باشد.

بررسی و تحلیل/ عبدالرضا خلیلی