حسابداری اسلامی نیاز جدی بازار های مالی و سرمایه اسلامی است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ؛دکتر سید علی حسینی در دهمین نشست تخصصی مالی اسلامی با موضع واکاوی چشم انداز حسابداری اسلامی در جهان و ایران گفت: این نوع حسابداری از سال 1970 به صورت علمی مطرح شده است و با توسعه شفافیت و مفاهیم اخلاقی به تقویت زیربنایی بازار مالی و سرمایه اسلامی کمک می کند.

وی افزود : حسابداری اسلامی نوین در مقابل حسابداری مرسوم قرار دارد و توسعه اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی ، تدوین چارچوب نظری ، تنظیم اصول و قواعد مورد قبول ، نشر مبانی حسابداری اسلامی ازطرق مختلف ، ایجاد ساختارهای رسمی و تربیت نیروی انسانی ، آموزش نظری مبانی حسابداری اسلامی و آموزش نحوه عمل های حسابداری مبتنی برمعارف اسلامی می تواند دورنمای مناسبی را برای این شیوه حسابداری بر پایه واقعیت های دین اسلام ترسیم کند
حسینی گفت : حسابداری اسلامی همراه نظام اقتصادی اسلامی و ناشی ازاموزه های قران کریم است که نشان می دهد چگونه یک کسب و کار را در راه مباح و جایز توسعه دهیم و کنتر ل کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) ادامه داد : همزمان با پیشرفت فرهنگ اسلامی ، نظام اقتصادی اسلامی و تمام فعالیت­های آن نیز گسترش یافت و توسعه و بسط تجارت در داخل و خارج از جهان اسلام موجب ارتقا و بهبود سازوکار حسابداری مورد پذیرش در رابطه با وجه نقد، کالاهای دریافتی و توزیع شده گردید. این موضوع با معرفی زکات در سال 624 میلادی از اهمیت بیشتری برخوردار شد و نیاز به نگهداری حساب­ها را به منظور محاسبه و پرداخت زکات ضروری کرد.

رئیس کمیته حسابداری و حسابرسی اسلامی انجمن مالی اسلامی ایران در باره توسعه حسابداری اسلامی گفت: توسعه حسابداری در دولت اسلامی همراه با زکات بود، بنای رسمی آن با اهداف حکومتی (دولتی) آغاز به کار کرد که شامل حسابداری مربوط به دامداری (با تاکید بر دام و چارپایان) ، ساخت و ساز ، شالیزارهای برنج ، انبار کالاسکه (حسابداری ارز) ، چراگاه­ها و منابع طبیعی و حسابداری خزانه می شود.

مدیرعامل بورس انرژی در ادامه افزود: توسعه و پیاده ­سازی سیستم­های حسابداری در دولت اسلامی از طریق رویه­ های الزام­ آور جهت ثبت رویدادها پشتیبانی می­ شد ، رویدادهای مالی باید به سرعت و به محض وقوع ثبت و گزارش­های دوره ای باید تهیه و با گزارش­های دوره قبل مقایسه شود.

علی حسینی به بررسی حسابداری اسلامی نوین پرداخت و گفت: با افول قدرت های اسلامی، اقتصاد اسلامی نیز رو به افول نهاد و جایگاه خود را به نظام مرسوم امروزی که بر تمام اقتصاد جهان چیره و غالب است تقدیم کرد. اما اقتصادهای اسلامی در دوره نوین در کنار اقتصاد مرسوم کنونی شروع به توسعه و پیشرفت کرد و به طور خاص با اسلامی­ سازی (اسلامی­ کردن) برخی کشورها همچون پاکستان و ایران و به طور قابل ملاحظه ای با انتقال ثروت به شرق آسیا پس از افزایش قیمت نفت خام در اوایل دهه 1970 میلادی قوت و شدت بیشتری به خود گرفت.

وی گفت : نیاز به بانکداری اسلامی و نهادهای مالی و به تَبَع آن نیاز به یک سیستم حسابداری که برای این نهادها مناسب باشد قوّت گرفت، برای مثال سیستمی که دستیابی به اهداف تطابق با شریعت را در خود جای داده باشد. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری یافت که حسابداری مرسوم قادر به رفع احتیاجات موسسات و نهادهای مالی اسلامی در زمینه مسئولیت­های اقتصادی-اجتماعی خود مطابق با موازین شریعت نبود. اولین نوشتارها در زبان انگلیسی و در زمینه ادبیات موضوع حسابداری اسلامی را می­توان مربوط به پژوهشگران در سال 1981 میلادی دانست. در آن سال عبدالمجید یک نظریه آزمایشی برای انجام عملیات حسابداری بانک­های اسلامی ارائه کرد.

عضو هیئت مؤسس انجمن مالی اسلامی ایران نتیجه گیری کرد که حسابداری اسلامی در بستر نوین خود می­تواند به عنوان فرآیند حسابگری و حسابداری تعریف شود که اطلاعات لازم را به ذینفعان ارائه می­دهد و آن­ها را قادر می کند تا اطمینان یابند نهاد تجاری آنها درعین حال که اهداف اجتماعی-اقتصادی خود را دنبال می­نماید، به­ طور مداوم تحت نظارت قانون اسلامی و شریعت نیز عمل می­کند.

وی اظهار داشت : حسابداری اسلامی بر خلاف حسابداری مرسوم با گروه بزرگی از ذینفعان سروکار دارد ( در حالی که حسابداری رایج به دنبال کسب منفعت گروهی خاص (برای مثال یک نهاد مالی به تنهایی) است. در نتیجه حسابداری اسلامی با منافع اجتماع به عنوان یک کُل سروکار داشته و دغدغه جامعه را در سر دارد.

حسینی گفت: یکی از بزرگترین تفاوت­ها بین نهادهای مالی اسلامی و نهادهای مالی مرسوم (به طور خاص بانک ها) و روشی که حسابداری در آنها متمایز می­شود، می تواند مقایسه ترازنامه­ های آنها باشد. اگر چه صورت­های مالی اسلامی به طور کلی طبقه­ بندی یکسانی همچون صورت های مالی مرسوم ارائه می­دهند امّا در قالب، ذات و مهم­تر از آن هدف، تفاوت و تمایز دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا در ادامه افزود: حسابداری اسلامی دارای مبنای مذهبی است در حالی که حسابداری مرسوم بر پایه سکولاریسم است. هم­چنین حسابداری اسلامی تحت قوانین اسلامی، که ناشی از قرآن و سنّت است عمل می کند اما حسابداری مرسوم تحت قوانین نوین تجارت که برآمده از فرهنگ هستند عمل می­کند. این پایه ­و اساس منجر به ایجاد تفاوت­های دیگری می­شود که «اهداف ارائه اطلاعات» یکی از آن تفاوت­ها است.
حسابداری مرسوم در ابتدا دغدغه ارائه اطلاعات درباره تخصیص بهینه منابع کمیاب دارد امّا حسابداری اسلامی علاوه بر این موضوع دغدغه رعایت اصول شریعت و دسترسی به اهداف اسلامی همچون ابعاد اقتصادی-اجتماعی رویدادهای اقتصادی و معاملات تجاری را نیز در بر می گیرد. به عنوان مثال حسابداری اسلامی به دنبال کسب اطمینان از جلوگیری از وقوع رویدادهای اقتصادی همچون ربا یا بهره نامعقول و بسیار بالا ، غَرر یا عدم اطمینان و میسر یا قمار (شامل انواع قمار) را هم شامل می شود.

وی در ادامه افزود: به طور مشابه تفاوت­هایی در رابطه با استفاده­ کنندگان از اطلاعات حسابداری نیز وجود دارد. به طوری که حسابداری مرسوم به طور خاص دغدغه سهامداران و اعتبار دهندگان را دارد اما در سوی دیگر حسابداری اسلامی دغدغه طیف وسیع­تری از سهامداران را که شامل جامعه به عنوان کل است ، دارد.
جسینی تصریح کرد: این نگرانی به طور خاص مربوط به نیاز به کسب اطمینان از توزیع منصفانه ثروت بین اشخاص می­ باشد. در این حالت می­توان گفت که حسابداری اسلامی در برابر تمامی افراد بشر و خداوند پاسخگو است، درحالیکه حسابداری مرسوم نیازمند پاسخگویی شخص در برابر افراد و اشخاصِ دارای کنترل بر منابع و تا حدودی سایر سهامداران نیز هست. این در حالی است که امروزه مساله اصلی این است که رویه­ های حسابداری بانک­های اسلامی در تهیه صورت­های مالی به طور کلی قانون­گذاری نشده اند.

علی حسینی به بررسی سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی (AAOIFI) پرداخت و گفت : به دلیل نیاز به استانداردسازی حسابداری اسلامی؛ نهادهای مالی اسلامی و سایر طرف­های ذینفع اقدام به تاسیس سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی در ابتدای دهه 1990 میلادی (AAOIFI) نمودند. AAOIFI به عنوان یک سازمان بین­المللی مستقل با حمایت حدود 200 عضو نهادی از 45 کشور مختلف در حال فعالیت است. این درحالی است که استانداردها به طور جهان شمول پیاده­سازی شده­اند و حتی کشورهای غیر عضو نیز به دلیل کاربرد جهانی آن اقدام به پیاده­سازی کرده­اند.
وی در ادامه افزود: هدف اصلی AAOIFI تهیه و توسعه استانداردهای مبتنی بر شریعت برای نهادهای مالی بین­المللی مرتبط با حوزه حسابداری، حسابرسی، راهبری شرکتی و فعالیت­های اخلاق حرفه­ای می­باشد.

این سازمان 85 استاندارد شامل 26 استاندارد حسابداری ، 5 استاندارد حسابرسی ،7 استاندارد راهبری شرکتی ، 5 استاندارد اخلاق حرفه­ای و 45 استاندارد شریعت منتشر کرده است .

وی در ادامه افزود: شورای استانداردهای حسابداری و حسابرسی متشکل از بیست عضو پاره‌وقت است که برای مدت پنج سال توسط هیئت امنا تعیین می‌شوند. اعضای این شورا از حوزه‌های گوناگون مانند نظارت و قانونگذاری، مؤسسات مالی اسلامی، شوراهای نظارت شرعی، اساتید دانشگاه، سازمان‌ها و مؤسسات مرتبط با حسابداری و حسابرسی، حسابداران رسمی و کاربران صورت‌های مالی مؤسسات مالی اسلامی انتخاب می‌شوند. همچنین شورای استانداردهای حسابداری و حسابرسی حداقل دو بار در سال جلسه دارد و تصمیمات آن بر اساس اکثریت آرای اعضا تعیین می‌شود. در صورت تساوی آرا، رأی رئیس شورا تعیین‌کننده خواهد بود.

مدیرعامل بورس انرژی گفت: متاسفانه چالش­هایی نیز پیش­روی حسابداری اسلامی قرار دارد. حسابداری مرسوم بر صحنه جهانی غالب و چیره است و عرصه را برای حسابداری اسلامی جهت ورود و مشارکت در این حوزه دشوار­تر کرده است.
وی در این باره به 4 بخش مختلف اشاره کرد :
1- تجربه معاصر حسابداری اسلامی بسیار کم است و از سه­دهه بیشتر نمی شود و هنوز در حال مدیریت خود به منظور اثر­گذاری جهانی و اثبات خود به عنوان یک رویکرد اکتشاف­گرایانه و ارائه کننده پیشنهادهای جدید است .
2- شواهد تاریخی قابل ملاحظه­ای از جوامع اسلامی در طول قرن­ها به دلیل شرایط آب وهوایی که نگهداری اسناد و مدارک تاریخی را دشوار می­سازد، نابود شده اند و دلیل دیگر جنگ­ها و هرج­ومرج­ها و اختلافات است .
3) متاسفانه بسیاری از افراد، دانش بسیار کمی در خصوص اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی دارند. به علاوه اینکه بدبینی بسیار زیادی در غرب و در ارتباط با اسلام وجود دارد. بسیاری از این سوگیری ها و تعصبات، ناشی از فقدان دانش و فهم کافی از اسلام و اقدامات اسلام است، یا در رسانه های جمعیِ بدبین به طور بسیار منفی به اطلاع افراد می­رسد و سبب بدبینی جوامع نسبت به اسلام می شود. بزرگ­ترین مساله و مشکل، بسط این تفکر است که حسابداری اسلامی تنها مختص مسلمانان است. این دقیقاً همان موضوعی است که باید بدان پرداخت و بیان کرد که حسابداری اسلامی جایگزین حسابداری مرسوم نیست و رویکرد حسابداری اسلامی کل­نگر
است .
4- نهادهای مالی اسلامی باید از شریعت پیروی کنند، در نتیجه آنها به سیستم حسابداری احتیاج دارند که بتواند این نیاز را پوشش دهد. مشکل این امر در این حقیقت نهفته است که دانشگاهیان فعال در حوزه حسابداری و سایر فعالان با حسابداری اسلامی آشنا نیستند و از نحوه پیاده ­سازی آن در عملیات جاری خود اطلاع کافی ندارند. به همین دلیل است که امروزه رویه­ های حسابداریِ به ­اجرا گذاشته­ شده در بانک­ های اسلامی به طور عمده با فقدان قانون­گذاری روبه­رو هستند و رویه­ های چندگانه­ ای را تولید کرده­ اند.
به­ عنوان­ مثال نهادهای مالی اسلامی حداقل از شش روش برای شناسایی سود حاصل از معاملات مرابحه استفاده می­ کنند. این تفاوت­ ها می­تواند به دلیل تفاوت دیدگاه در ارتباط با شریعت باشد که آن نیز به نوع تفکر پذیرفته شده و غالب در آن کشور بستگی دارد. این تفاوت­ ها امکان مقایسه صورت­ های مالی نهادهای مالی اسلامی را دشوار می­ کند و اعتبار و وثاقت آن را در چشم بازیگران بازار بین­ المللی تضعیف می
کند.

وی گفت : باید با تقویت خود باوری ؛ نگاه سیستمی به اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی داشته باشیم و با تدوین چارچوب نظری ، تنظیم اصول و قواعد مورد قبول، نشر مبانی حسابداری اسلامی ازطرق مختلف، ایجاد ساختارهای رسمی و تربیت نیروی انسانی و آموزش نظری مبانی حسابداری اسلامی در توسعه حسابداری اسلامی تلاش کنیم. آموزش نحوه عمل های حسابداری مبتنی برمعارف اسلامی را جدی بگیریم ، حمایت قانونی هم لازم است و برون گرائی و تعامل با مجامع بین المللی نیز اثربخش است.