افزایش تنش ها و چشم انداز روابط روسیه و آمریکا

            به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما ،روابط روسیه و آمریکا به عنوان دو قدرت بزرگ هسته ای جهان در سال های اخیر روند نزولی به خود گرفته و در این راستا شاهد افزایش موارد اختلاف نظر دو کشور هستیم . در واقع به رغم پیش بینی های قبلی، در باره احتمال بهبود در روابط آمریکا و روسیه، پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری جدید آمریکا ، ظاهرا دولت جدید آمریکا به دلایل مختلف ، رویه ای مشابه دولت قبلی را در قبال مسکو اتخاذ کرده است. 

در این مقاله دکتر سید رضا میرطاهر- کارشناس سیاست در شرق اروپا- به تحلیل مناسبات دو طرف می پردازد.

              رویکرد مثبت ترامپ در قبال روسیه ، با مخالفت های گسترده داخلی نه فقط از جانب بسیاری از جمهوری خواهان ، بلکه از سوی دموکرات ها نیز مواجه شده است .هم چنین اتحادیه اروپا به عنوان شریک  فرا آتلانتیکی آمریکا ، مخالف هر گونه بهبود روابط روسیه و غرب ، قبل از تسلیم شدن مسکو به خواسته های غربی ها است. عملکرد دولت ترامپ در قبال روسیه در چندماه پس از روی کار آمدن وی، مشابه رویه ها و اقدامات دولت اوباما است و به همین دلیل چشم انداز بهبود روابط آمریکا و روسیه  نیز روز به روزکم رنگتر می شود.

برغم این اختلافات ، ظاهرا روسها همواره تلاش می کنند تا از هر فرصتی برای مذاکره با هدف بهبود روابط دو جانبه استفاده کنند. کما اینکه سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در سفری بی سابقه، دیداری سه روزه از آمریکا از 19 تا 21 اردیبهشت داشت. لاوروف در این سفر با رکس تیلرسون وزیر امور خارجه و دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا دیدار و در باره مسائل مورد علاقه دو کشور بویژه بحران سوریه و آینده روابط دو جانبه مذاکره کرد. 

هدف از این سفر جلب حمایت آمریکا برای طرح ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه عنوان شد.هر چند آمریکایی ها ظاهرا از این طرح روسیه استقبال کرده اند، اما با توجه به اینکه اجرای این طرح که با ایجاد مناطق پرواز ممنوع بر فراز مناطق کاهش تنش همراه است ، عملا منجر به تثبیت حضور و تقویت موضع مسکو در بحران سوریه می شود ، لذا بعید به نظر می رسد که واشنگتن در عمل حاضربه پذیرش آن باشد.

 ضمن اینکه اقدامات اخیر آمریکا بویژه افزایش شمار نظامیان در سوریه و عراق و مناطق مرزی این دو کشور و نیز افزایش تجهیز کردهای سوریه از سوی دولت ترامپ نشان می دهد که واشنگتن طرح های دیگری را در باره سوریه مد نظر دارد. در مقابل ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه، صراحتا با تجهیز کردهای سوریه از سوی آمریکا مخالفت کرده است.

موضع دو طرف

طی چهار سال گذشته که اختلافات آمریکا و روسیه بر سر بحران اوکراین و بحران سوریه اوج گرفت ، این اولین بار بود که لاوروف به کاخ سفید رفت. در عین حال ، یکی از مسائل قابل توجهی که لاوروف در دیدار با تیلرسون مطرح کرد، تاکید وی بر لزوم معکوس کردن روند کنونی روابط دو کشور و تقویت روابط دو جانبه بود.از دیدگاه لاوروف، کاهش سطح روابط دوجانبه آمریکا و روسیه در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما بنا بر دلایل مشخصی کاهش یافت. 

رکس تیلرسون وزیرامورخارجه آمریکا نیز چند روز پس از سفر لاوروف ، اظهار داشت که درباره روابط امریکا و روسیه، طیف وسیعی ازموضوعات وجود دارد که باید مد نظر قرار گیرد.به گفته وی ، روابط آمریکا با روسیه درپایین ترین سطح خود پس از جنگ سرد قرار دارد و سطح اعتماد میان دو کشور بسیار پایین است. 

از دیدگاه تیلرسون ، برای جهان، ایالات متحده، مردم آمریکا و منافع امنیت ملی این کشور مفید نیست که روابط واشنگتن و مسکو در این سطح پایین باقی بماند.

با توجه به حساسیت روابط دو جانبه مسکو و واشنگتن ، به نظر می رسد جدای از موضوع رسمی سفر لاوروف به آمریکا یعنی مذاکره درباره چگونگی ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه، این سفر از اهمیت نمادین زیادی با توجه به وخامت روابط دو جانبه برخوردار بود. 

در واقع به رغم دیدگاه مثبت مسکو در باره امکان از سر گیری روابط با آمریکا، اما اکنون شواهد و روندها چیزی خلاف آن را نشان می دهند. آمریکا به عنوان سردمدار غرب، رویکرد خصمانه ای را علیه روسیه در ابعاد مختلف در پیش گرفته و اقدامات همه جانبه ای را برای اعمال محدودیتهای مختلف علیه روسیه با یاری متحدان اروپایی و غیر اروپایی خود صورت می دهد.

این اقدامات، عرصه های سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی وتجاری وامنیتی و نظامی در بر می گیرد. بویژه در بعد نظامی آمریکا به عنوان کشور اصلی عضو ناتو و در واقع سردمدار این سازمان نظامی، بمنظور تشدید تقابل با روسیه، افزایش بودجه نظامی به منظور تقویت حضور نظامی خود در قاره اروپا را مد نظر قرار داده است.

آمریکایی ها پس از بحران اوکراین و تقویت حضور نظامی ناتو در شرق اروپا ، همگام با شرکای اروپایی خود ، به طور پیوسته به تقویت حضور نظامی در شرق اروپا و دریای سیاه ادامه داده اند. در عین حال واشنگتن از بعد نظامی نیز موضعی خصمانه علیه مسکو اتخاذ کرده و آشکارا چه در قالب اسناد نظامی مانند سند استراتژی نظامی ملی2015 آمریکا و چه بصورت اظهارات مقامات بلند پایه سیاسی و نظامی خود، مدام دم از جدیت تهدید روسیه علیه آمریکا و متحدان اروپایی آن می زند.

با این حال از نگاه روسها اگر قرار است  بهبودی در روابط دو جانبه حاصل شود، باید روابط دو کشور از سطح بسیار پایینی مجددا آغاز شود. به عبارت دیگر لاوروف معتقد است به جای تلاش برای حل و فصل اختلافات بنیادین بین دو کشور که با گذشت زمان عمیق تر و دامنه دارتر شده است، بهتر است که مسکو و واشنگتن، توجه خود را معطوف به مسائلی کنند که از حساسیت کمتری برخوردار بوده و امکان رسیدن به دیدگاه های مشترک در باره آنها بیشتر است.

طبیعتا با توجه به این ملاحظه، اکنون جای بحث در باره مسائلی مانند ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا در شرق اروپا و یا رویکرد هسته ای آمریکا در دوره ترامپ که کاملا بر خلاف امنیت ملی روسیه است، نبوده و در عوض روسها مایلند در باره مسائلی مانند مبارزه با تروریسم و یا مسائل مربوط به حل و فصل سیاسی بحران سوریه مانند ایجاد مناطق کاهش تنش دراین کشور با آمریکایی ها مذاکره و رایزنی کنند.

       سرگئی لاوروف در اوایل اردیبهشت 1396  نیز در مصاحبه ای ، روابط روسیه و آمریکا را در وضعیت بلاتکلیفی دانسته و تاکید نمود که با توجه به اینکه شماری از افراد تیم باراک اوباما رئیس جمهوری سابق آمریکا در مقام های دولت کنونی ابقا شده اند، لذا مناسبات دو کشور همچنان مانند گذشته در وضعیت بدی جریان دارد. این اظهارات لاوروف، نشاندهنده ادامه تنش در روابط مسکو و واشنگتن وتداوم اختلافات بین دو طرف در زمینه های مختلف است .از دیدگاه وی ، یکی از دلایل مهم این مساله ، ادامه حضور مقاماتی است که از دولت قبلی آمریکا کماکان در سمت های خود باقی مانده اند و به دلیل مخالفت با مسکو ، هم چنان به منزله سدی در برابر هر گونه بهبود روابط  آمریکا و روسیه عمل می کنند. یکی از مهمترین مظاهر ادامه سیاست دولت اوباما  در قبال روسیه در دوره ترامپ ، ادامه اعمال تحریم های گسترده علیه روسیه به بهانه نقش مسکو در بحران اوکراین ،با الحاق شبه جزیره کریمه و نیز حمایت فعالانه از مخالفان شرق اوکراین است. از دیدگاه مقامات کنونی آمریکایی ،تا زمانی که مسکو مفاد توافقنامه مینسک -2 ناظر به حل بحران شرق اوکراین را به اجرا در نیاورد باید فشارهای تحریمی علیه روسیه حفظ شود. 

در واقع ترامپ که اکنون با اتهامات زیادی در باره روابط خاص برخی مقامات دولت جدید آمریکا با روسیه و حتی اتهام حمایت مسکو از ترامپ در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا روبرو است ، خود را ناچار می بیند که برای تبرئه اش از این گونه اتهامات ،رویکرد سخت گیرانه ای علیه روسیه اعمال کند.در عین حال  موضع کنگره آمریکا اعم از دموکراتها و جمهوری خواهان نیز در قبال روسیه ، سخت تر کردن وضعیت برای مسکو و تشدید تحریم ها علیه آن به منظور وادار کردن کرملین به قبول خواسته های غرب  در باره مسائل مختلف است. در واقع حتی اگر دولت ترامپ مایل به بهبود روابط با روسیه باشد با مخالفت ساختار حاکمیتی آمریکا مواجه است. بدین ترتیب  می توان بزرگ ترین مانع برای بهبود مجدد روابط مسکو و واشنگتن را اقدامات سازمان یافته گروههای پرقدرت ضدروسی در مجلس سنا و نمایندگان آمریکا دانست. جمهوریخواهان هم حزبی ترامپ  که در هر دو نهاد قانونگذاری اکثریت دارند، رویکردی ضد روسی دارند و برای اقدام علیه روسیه از حمایت همتایان دمکرات خود برخوردارند.

سرشناس ترین چهره ضدروسی بین جمهوریخواهان که فعالیت های خود را پیش از روی کار آمدن دولت ترامپ افزایش داده، مک کین رئیس کمیته نیروهای مسلح آمریکا است که دیدگاههای آشکارا ضد روسی دارد. روسها بر این تصور هستند که مخالفان روسیه در کنگره آمریکا نیز تلاش خود را متمرکز بر جلوگیری از بروز هر گونه تحول مثبت در روابط دو کشور کرده اند. 

هدف اصلی  آنها، از میان بردن هر گونه احتمال ،هر چند ضعیف ، در زمینه بهبود روابط واشنگتن و مسکو از طریق گسترش "روسیه هراسی" است. در عین حال دولت جدید آمریکا، اقداماتی را صورت داده که از دیدگاه مسکو ، اقداماتی خصمانه تلقی می شوند.از جمله آنها،  ادامه حضور نظامی و استقرار تجهیزات ونیروهای نظامی  آمریکا در سه کشور حوزه بالتیک و لهستان  و نیز برگزاری رزمایش های  مشترک با این کشورها و ادامه حضور نظامی در دریای سیاه است.ضمن اینکه اکنون اختلاف نظر دو کشور در باره بحران سوریه به نقاط حساسی رسیده است. هم چنین دولت ترامپ با متهم کردن مسکو به تدارک سلاح برای طالبان ، جبهه جدیدی را علیه  روسیه گشوده است.

با توجه به وضعیت کنونی ، می توان گفت که حداقل در کوتاه مدت ، هیچ چشم انداز مثبتی در زمینه بهبود روابط آمریکا و روسیه وجود ندارد.در عین حال ترامپ آشکارا بر تقویت توانمندی هسته ای آمریکا و در مقابل تضعیف هر چه بیشتر توانمندی هسته ای روسیه پافشاری می کند، مساله ای که با مخالفت شدید مسکو  مواجه شده است . 

ساختار مستقر آمریکا با رویکرد ترامپ در زمینه بهبود روابط با روسیه موافق نیست و تلاش می کند به هرنحو ممکن، مانع از اجرای آن شود. با این حال مسکو بارها هرگونه اتهام در خصوص رابطه با ترامپ و همچنین دخالت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را رد کرده است. ترامپ نیز ادعای ارتباطات پنهانی با روسیه را انکار کرده است. ترامپ بخوبی از این مساله آگاه است که این اتهام می تواند به تضعیف هر چه بیشتر موقعیت وی، به عنوان اولین رئیس جمهوری آمریکا که با نفوذ خارجی به ریاست جمهوری رسیده تلقی شود. 

          به نظر می رسد جنجال در باره تماس اعضای تیم انتخاباتی و دولت ترامپ با مقامات روسی ،در ادامه تلاش مخالفان احیای روابط امریکا و روسیه برای جلوگیری از آغاز این فرایند قابل تبیین است. با این حال مقامات دولت رامپ سعی در بی اهمیت جلوه دادن  این مساله دارند . کما اینکه رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا در آخرین موضع گیری خود در این زمینه ،با بی اهمیت خواندن موضوع دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری این کشور، بازسازی روابط واشنگتن و مسکو را مهم تر از همه مسائل دانست.بویژه اینکه یکی از قول های ترامپ ،تلاش برای بهبود روابط واشنگتن و مسکو و حل و فصل اختلافات دو جانبه و نیز امکان همکاری دو کشور در برخی زمینه ها بویژه مبارزه با تروریسم بوده است .این رویکرد ترامپ با مخالفت های داخلی نه فقط از جانب بسیاری از جمهوری خواهان ، بلکه از سوی دموکرات ها نیز مواجه شده است . در واقع برغم امید کرملین در باره بهبود روابط روسیه و آمریکا در دوره ترامپ ، اکنون این روابط با چالش ها و اما و اگرهای فراوانی مواجه شده است. /