روسيه ، آمريکا و منازعه بر سر پيمان هاي تسليحاتي

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، روسيه به عنوان کشور جانشين شوروي از سال 1991 همواره با رويکرد غير دوستانه غرب مواجه بوده است که نماد آن تلاش هميشگي ناتو براي گسترش به شرق ودربرگيري روسيه، استقرار سامانه هاي ضد موشکي در اروپاي شرقي و نيز تلاش براي برپايي انقلاب هاي رنگي در کشورهاي حوزه همسود بوده است.
عملکرد غير دوستانه و خصمانه آمريکا به عنوان سردمدار غرب، خيلي زود به روسها اين مساله را فهماند که انتظار رويکرد مثبت از جانب آمريکا و به طور کلي غرب ، نوعي ساده انگاري است وهدف غرب بويژه آمريکا تضعيف هر چه بيشتر و در نهايت تجزيه روسيه است .

عرصه هاي منازعه
ولاديمير پوتين رئيس جمهوري روسيه با شناخت اين مساله، از اوايل دهه 2000 ، منتقد رويکرد آمريکا در قبال روسيه بوده و در عين حال نوسازي نيروهاي مسلح اين کشور به ويژه نيروي هسته اي استراتژيک به عنوان ابزار اصلي همترازي استراتژيک با آمريکا را وجهه همت خود قرار داده است.طبيعتا اين مساله براي واشنگتن که همواره در پي تضعيف و نابودي توانمندي هسته اي روسيه است بسيار ناخوشايند بوده وبا واکنش منفي آن روبرو شده است.از سوي ديگر ،بحران اوکراين در سال 2014 به مثابه کاتاليزوري باعث شدت گرفتن و علني شدن خصومت غرب به سرکردگي آمريکا عليه روسيه شد و از آن هنگام تاکنون اين روند رو به تصاعد بوده است.
اين رويارويي در عرصه هاي نظامي ، سياسي ، اقتصادي، تجاري ، ديپلماتيک بين دو کشور تجلي يافته است.
يکي از عرصه هاي اين منازعه ، جدال دو دولت بر سر پيمان هاي تسليحاتي است. به طور مشخص آمريکا و روسيه در زمينه دو پيمان مهم هسته اي يعني پيمان کاهش تسليحات استراتژيک هسته اي (استارت-3) و پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد (آي ان اف) دچار اختلاف نظر زيادي هستند. اکنون پيمان هاي کاهش و امحاي تسليحات هسته اي به يکي از عرصه هاي مهم اختلاف و تنش بين واشنگتن و مسکو بديل شده اند.
از زماني که دونالد ترامپ رئيس جمهوري آمريکا در ژانويه 2017 به قدرت رسيده است تلاش کرده تا براي رفع اتهامات از خود در زمينه حمايت غير مستقيم روسيه از وي در جريان انتخابات رياست جمهوري 216 آمريکا و نيز تحقق اهداف خود در زمينه تقويت توانمندي هاي هسته اي آمريکا و تضعيف زرادخانه هسته اي روسيه ، سياست اتهام زني به روسيه در باره نقض اين دو پيمان بسيار مهم هسته اي را دنبال کرده است.

اختلاف بر سر استارت-3
ويکتور بونداريف رئيس کميسيون دفاعي و امنيتي شوراي فدراسيون روسيه روز 27 بهمن در اظهاراتي تاکيد کرد که آمريکا ضمن نقض پيمان کاهش تسليحات هسته اي استراتژيک (استارت)، مسکو را در اين زمينه متهم مي کند. از ديدگاه مسکو ، آمريکا معيارهاي بين المللي در خصوص کاهش سلاح هاي هسته اي را نقض کرده است؛ حال آن که کلاهک هاي هسته اي روسيه با توافق «استارت- 3» مطابقت کامل دارد.
اختلاف مسکو و واشنگتن در زمينه پيمان آي ان اف به دوره رياست جمهوري باراک اوباما رئيس جمهوري سابق آمريکا بر مي گردد.با اين حال اين اختلافات اکنون بشدت تشديد شده و دامنه آن به پيمان استارت -3 نيز رسيده است.
بر اساس پيمان استارت -3 که در سال 2010 ميان روساي جمهوري وقت روسيه و آمريکا منعقد شد، دو کشور توافق کردند تعداد کلاهک هاي هسته اي استراتژيک خود را به 1550 کلاهک بر روي حداکثر700 موشک بالستيک قاره پيما و بمب افکن راهبردي محدود کنند .
با اين حال آمريکا در اين زمينه کارشکني مي کند. اوباما مدعي آن بود که با اين پيمان مهم گامي در راستاي جهان عاري از تسليحات هسته‌اي برداشته ،با اين حال هفت سال پس از آن و در آستانه شروع مرحله بعدي اين پيمان، به نظر مي‌رسد که دولت ترامپ هدف اوليه اين پيمان را فراموش کرده است.

استراتژي نوسازي ترامپ
ترامپ در بودجه سال مالي 2019 خواستار اختصاص24ميليارد دلار براي نوسازي تسليحات هسته‌اي اين کشور با هدف به روز کردن و ساخت تسليحات هسته اي جديد شده است. کينگستون ريف کارشناس تسليحاتي معتقد است، دکترين هسته اي آمريکا جديد سناريويي را به وجود مي آورد که براساس آن آمريکا ممکن است از تسليحات هسته اي استفاده کند.آمريکا در حال حاضر 1393 کلاهک هسته‌اي عملياتي است که هر چند تعداد آنها کمتر از آن چيزي است که در پيمان "استارت-3" پيش‌بيني شده ، اما به نظر مي‌رسد که در شرايط کنوني پنتاگون کمتر به تعداد موشک‌ها و کلاهک‌هاي هسته‌اي توجه دارد و بيشتر به دنبال مدرن‌سازي زرادخانه هسته‌اي خود است. به گفته ليسبت گرونلوند دانشمند هسته اي:« ترامپ در حال در پيش گرفتن مسيري بي پروا و بي ملاحظه است، مسيري که امنيت آمريکا را چه اکنون و چه در بلند مدت تر کاهش خواهد داد ».
آمريکا اعلام کرده که براي مدرن‌سازي زرادخانه هسته‌اي خود به بودجه‌اي 1200 ميليارد دلاري نياز دارد. در مقابل روسيه نيز به منظور تقويت نيروي بازدارنده استراتژيک خود به دنبال روز آمد کردن و تجهيز زرادخانه هسته اي خود است.امااينکه روسيه چه بودجه‌اي را براي اين منظور تخصيص داده و يا خواهد داد ناروشن است.
به نظر مي رسد ادامه اختلافات دو دولت در زمينه اجراي پيمان استارت-3 زمينه مذاکره براي امضاي پيمان جديدتر جايگزين استارت-3 پس از پايان مهلت اجراي آن را زير سئوال مي برد. در اختيار داشتن توانمندي هسته اي استراتژيک براي امنيت ملي روسيه از نگاه مقامات ارشد اين کشور به مثابه خط قرمز غير قابل معامله تلقي مي شود و هر گونه درخواستي در اين زمينه واکنش شديد روسها را به دنبال دارد. اين مساله بويژه پس از درخواست دونالد ترامپ که آشکارا خواهان کاهش يکجانبه تسليحات هسته اي روسيه شد از اهميت بيشتري نزد مسکو برخوردار شده است .ضمن اينکه ترامپ با اشاره به کاهش توان آمريکا در توليد سلاح هاي هسته اي تاکيد کرد که اين وضعيت را تغيير خواهد داد.اين به معناي تلاش جدي آمريکا براي افزايش و نوسازي زرادخانه هسته اي آمريکا خواهد بود.کما اينکه آمريکا از اواخر دوره زمامداري اوباما اعام کرده بود که قصد دارد ظرف ده سال بيش از 350ميليارد دلار براي نوسازي زرادخانه هسته اي خود هزينه کند .

اختلاف بر سر پيمان آي ان اف
اختلاف ديگر در زمينه پيمان هاي هسته اي به پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد (آي ان اف)برمي گردد. مسکو و واشنگتن يکديگر را به عدم پايبندي به اين پيمان متهم مي‌کنند، دوطرف 31 سال پيش در واشنگتن اين پيمان را امضا کردند که از سال 1988 به اجرا درآمد.
پيمان نيروهاي هسته‌اي ميا‌نبرد، طرفين اين پيمان را از استقرار موشک هاي بالستيک و موشکهاي کروز در اروپا منع مي‌کند. براساس اين پيمان ،موشک هاي ميان برد از 1000تا 5500 کيلومتر و کوتاه برد داراي برد 500 تا 1000 کيلومتر بايد نابود شوند. آمريکا با توسل به بهانه نقض پيمان "آي ان اف" در صدد اعمال تحريمهاي جديد عليه روسيه است. البته مسکو نيزبارها آمريکا را به نقض اين پيمان متهم کرده است. هر چند آمريکا ،پيش تر روسيه رابه دليل ادعاي استقرار موشکهاي کروز در اروپا به نقض پيمان "آي ان اف" متهم کرده، اما روسها نيز طرح آمريکا براي انتقال بمب هاي هسته اي جديد به اروپا موسوم به بي 61 -12از موارد نقض اين پيمان تلقي کرده اند. آمريکا در چارچوب يک پروژه چند ميليارد دلاري اين بمبها را به صورت بمب هايي بالدار وهدايت پذير با برد زياد تبديل کرده است.آمريکا شش سال است که روسيه را به عدم رعايت اين پيمان متهم مي کند.
مقامات آمريکايي قبلا اعلام کرده بودند که واشنگتن مجموعه‌اي از تدابير براي وادار کردن روسيه به رعايت اين پيمان در اختيار دارد. از جمله اين اقدامات ، تقويت سامانه هاي ضد موشکي و حتي استقرار موشکهاي زمين پايه در اروپا است. استقرار موشک‌هاي مستقر در زمين ، اقدامي است که در انتهاي فهرست گزينه‌ها قرار دارد.
در مقابل روسيه اعلام کرده است اگر آمريکا موشک هاي خود را در شرق اروپا مستقر و به سوي روسيه نشانه گيري کند ، از پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد خارج خواهد شد. قبلا يعني در اکتبر 2007 نيز ولاديمير پوتين رئيس جمهوري روسيه تهديد کرده بود که در صورت ادامه اجراي طرح استقرار سپر موشکي آمريکا در اروپا، کشورش از پيمان تسليحات ميانبرد هسته اي خارج خواهد شد. روسيه بارها ادعاي امريکا در باره نقض اين پيمان را رد کرده و اعلام کرده که اين آمريکا است که با استقرار سامانه هاي ضد موشکي در اروپا مرتکب نقض پيمان مذکور شده است.به گفته روسها، استقرار سکوهاي پرتاب موشک ام کا -41 که مي تواند موشک هاي کروز ميان برد از نوع" توماهاوک" پرتاب کند، نقض آشکار پيمان "آي ان اف" است.
اين سکوها در پايگاه هوايي دوسلو در روماني مستقر شده اند و در آينده هم آمريکا در لهستان اين نوع سکوها را مستقر خواهد کرد. ادعاهاي روسيه همچنين در مورد پهپادهاي آمريکايي است که از ديدگاه مسکو تحت تعريف موشک‌هاي کروز قرار مي گيرند که در پيمان نيروهاي هسته‌اي ميان برد آمده است.
از ديدگاه روسيه توسعه هر چه بيشتر سامانه هاي ضد موشکي ناتو وآمريکا که توانمندي رهگيري موشک هاي هسته اي استراتژيک روسيه را دارند ، بمنزله اقدامي براي خنثي کردن توانمندي آفندي هسته اي اين کشور محسوب مي شود.
با حال آمريکا در کنار ناتوهمچنان ادامه استقرار سامانه هاي ضد موشکي در نقاط مختلف اروپا پافشاري مي کنند. البته برخي اعضاي اروپايي ناتو نيز با آمريکا همنوا هستند .ژان ايو لو دريان وزيرخارجه فرانسه هشدار داد که روسيه بايد به پيمان آي ان اف پايبندباشد و درصورت نقض اين پيمان، ناتو بايد در زودترين فرصت ممکن به آن واکنش نشان دهد. "ينس استولتنبرگ"دبيرکل پيمان آتلانتيک شمالي (ناتو) مدعي شد که روسيه"پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد" با آمريکا را نقض کرده و اين مسئله مي تواند منجر به آغاز مسابقه هسته‌اي جديدي در قاره اروپا شود.

جمع بندي
از نگاه روسها ، رويکرد ترامپ مبتني بر اصل عدم توازن هسته اي است که با اصل "برابري هسته اي" که در جريان جنگ سرد، اتحاد جماهير شوري و آمريکا آن را به مثابه بهترين راه براي تضمين صلح پذيرفتند، در تعارض کامل قرار دارد. در عين حال مسکو معتقد است که برتري هسته اي مورد ادعاي ترامپ بيشتر امري تخيلي است. در حالي که پيمان استارت—3 اساسا به مثابه شالوده ايي براي توازن و ثبات هسته اي بين آمريکا و روسيه و پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد نيز ، به مثابه پيماني براي پيان دادن به مسابقه تسليحات هسته اي در اروپا مطرح بوده است.

هر گونه تلاش آمريکا براي زير پا گذاشتن اين دو توافق مهم ، واکنش روسيه را به دنبال داشته است.کما اينکه مسکو به نقض پيمان نيروهاي هسته اي ميانبرد با استقرار موشک هاي کوتاه برد اسکندر در کالينينگراد يعني منطقه مجاور مرزهاي لهستان پاسخ داده است. موشکهاي اسکندر که در دو نوع بالستيک و کروز توليد و عملياتي شده اند و هر دو از سکوي واحدي پرتاب مي شوند مي توانند در انهدام اهداف ثابت ناتو در شرق اروپا به ويژه در کشورهاي حوزه بالتيک و لهستان بسيار موثر واقع شوند.
بدين ترتيب اکنون مقامات ارشد ناتو و کشورهاي شرقي اروپا که در اين سازمان نظامي عضو هستند با تهديد جديدي بايد مقابله کنند که البته رويارويي و خنثي کردن آن اصلا کار راحتي نخواهد بود. اين به معناي تغيير موازنه قوا در شرق اروپا بين روسيه و ناتو به نفع مسکو خواهد بود .
=====================================
نويسنده: دکتر سيد رضا ميرطاهر- کارشناس سياست در شرق اروپا.