میهمان ناخوانده آسمان اراک

امروز سی امین روزی است که هوای اراک برای چندین بار به مرز هشدار رسیده و به گفته کارشناسان محیط زیست علت آن هم ریزگردها با منشا داخلی است که امان مردم را بریده اند.

 مقدمه...

صبح اول وقت برای رفتن به اداره از خانه بیرون زدم، هوا به شدت آلوده بود، شعاع دید خیلی کم شده بود ریزگردها همه جا بودند حتی داخل ماشینم.

در مسیر، رادیو ماشین را روشن کردم گوینده می گفت: کیفیت هوای اراک امروز ناسالم و در مرز هشدار قرار دارد که نشان دهنده کیفیت ناسالم هوا برای گروه های حساس است.
داشتم به این فکر می کردم که این ریزگردها از کجا می آیند که گوینده رادیو در ادامه گفت: محیط زیست منشاء ریزگردها را کویر میقان اراک اعلام کرده است.
کنجکاوانه تصمیم گرفتم از نزدیک منشاء ریزگردها را ببینم، به همین خاطر مسیر خود را از صدا وسیما به کویر میقان تغییر دادم.

به سمت جاده فراهان به راه افتادم هشت کیلومتر از دو راهی جاده فراهان به داودآباد را که پشت سر گذاشتم کویر میقان خودنمایی کرد.

تلفنی با مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی هماهنگ کردم بیاید کویر میقان تا موضوع را در کانون انتشار ریزگردها بررسی کنم.
اما تا آقای محمدی از راه برسد کمی از کویر میقان برایتان می گویم.

  کویر میقان اراک...

  کویر میقان ۱۲۰ کیلومترمربع است که در شمال شرقی اراک واقع شده و وسعت آن در سال های اخیر به علت کاهش بارندگی ها بیشتر هم شده است.
در بخش های جنوبی کویر، رسوب های رس و نمک سدیم سطح سخت و متراکمی را بوجود آورده و در شمال غربی کویر بر اثر فعالیت باد، تپه های ماسه ای به چشم می خورد.
در زمستان و بهار که میزان بارندگی زیاد است سطح آن را آب فرا گرفته و به دریاچه تبدیل می شود و در تابستان به علت تبخیر شدید، قشر نمکی سخت، آن را می پوشاند. 

 

 

 

 

 

 

 

 

متاسفانه اکنون در اثر گسترش کویر میقان به علتی که حتما به شما خواهم گفت زمین های زراعی روستاهای ویسمه و داود آباد و مبارک آباد و میقان شهرستان اراک که در اطراف این منطقه قرار دارند در حال تبدیل شدن به بیابان و کویر هستند.

ایجاد ایستگاه تثبیت شن...

اگرچه در سال 1361 ایستگاه تثبیت شن توسط اداره کل منابع طبیعی در نزدیکی کویر با هدف کویر زدایی ایجاد شد و چند سالی است که کاشت گونه های گیاهی قره داغ و آتریپلکس موجب کند شدن پیشروی کویر شده اما با توجه به وسعت و گستردگی زیاد کویر، این تلاش ها کافی نیست است و ریزگردها با وزش بادهای فراونی که در طول سال می وزد هر بار حنجره مردم اراک را می خراشد.  

خب، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی هم از راه رسید و قدم زنان زیر گرمای شدید و برق آفتاب سوزان کویری درحالیکه صدای خِش خِش خرد شدن نمک های خشک شده کویر زیر پایمان به گوش می رسید در جواب سوالم که تا الآن چند هکتار از این گیاهان کشت شده گفت: تاکنون 143 هکتار از کویر زیر پوشش گیاه قره داغ رفته و برنامه امسال هم کشت 270 هکتار دیگر است.

 

این در حالی است که این میزان کشت در مقابل 8 هزار  هکتار کویر خشک و بی آب و علف باقیمانده از که منشاء  اصلی انتشار ریزگردهایی است که سال ها مردم اراک را  رنج می دهد، هنوز تثبیت و بیابان زدایی نشده و چالش  اصلی و پیش روی تحقیق من هم همین موضوع است  که  تا چند سال دیگر طول می کشد که با اجرای طرح  هایی، خاک کویر تثبیت و از انتشار ریزگردها در هوا  جلوگیری شود؟

محمدی افزود: البته این مقدار کشت گیاهی تنها برای مناطقی است که گیاه در آن رشد می کند و برای مناطقی که رشد گیاه در آن امکان پذیر نیست از بادشکن های غیرزنده استفاده می کنیم.

  گیاه قره داغ تنها گونه بومی منطقه کویر میقان است و به علت داشتن درصد بالای جوانه زنی، خیلی خوب در منطقه کویری رشد می کند و شاید باورتان نشود که هر بوته آن به تنهایی می تواند 400 تا 500 تن خاک را در اطراف خود تثبیت کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی درباره گیاه آتریپلیکس هم گفت: این گیاه که به کاهوی وحشی هم شهرت دارد با توجه به مقاوم بودن در برابر سرما و گرما در مناطقی که خاک تثبت شده کشت می شود.

چشم اندازاجرای کامل طرح بیابان زدایی...

محمدی البته درباره چشم انداز تکمیل و کاشت 8 هزار هکتار بیابان باقیمانده کویر میقان که علت اصلی انتشار ریزگردها به شهر اراک است می گوید: با اختصاص اعتبارات لازم و به موقع در پایان برنامه ششم توسعه در سال 1401 خورشیدی، با کاشت گیاهان مقاوم این کویر به طور کامل بیابان زدایی خواهد شد.

او به این موضوع هم اشاره کرد و گفت: امسال به علت وضعیت بحرانی خوزستان در بحث آلودگی های شدید هوا هیچ اعتباری برای اجرای طرح بیابان زدایی استان مرکزی اختصاص پیدا نکرد.  

برای بررسی دقیق تر موضوع، همانجا تلفنی با مدیر کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی هم گفت و گو کردم.

در حین گفت و گو با آقای میرزایی کمی جلوتر رفتم و به کارخانه ی تولید سولفات سدیم که مواد اصلی خود را از تالاب میقان برداشت می کرد رسیدم.

 

 

جلوتر رفتم حالا در دوطرف جاده، تالاب به خوبی دیده می شد.

چقدر زیبا بود تا چشم کار می کرد آب بود و پرنده های زیبا که برفراز تالاب پرواز می کردند.
میرزایی می گفت: وسعت تالاب میقان حدود 25 هزار هکتار است که شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت کویری و دشت‌های اطراف است.

از نظردیرینه شناسی قدمت تالاب به دوره پالئوسن زمین شناسی برمی گردد.

مدیر کل  حفاظت محیط زیست استان مرکزی افزود: بارندگی های امسال موجب شده 70 درصد تالاب آبگیری شود که این نعمت الهی البته موجب زیبایی دو چندان آن شده است.

تالاب میقان اراک؛ زیستگاه انواع پرندگان زیبا...

اما نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که تالاب میقان اراک در عین حال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر، زیستگاه انواع پرندگان زیادی از سراسر کشور است و با آغاز فصل سرد سال هر ساله جمعیت زیادی از دُرناهای خاکستری به این تالاب مهاجرت و در آن زیست می کنند.
پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند است که از این نظر نیز تالاب یکی از ذخیره گاه‌های مهم گیاهان شور کشور به‌ شمار می‌رود.

علاوه بر پرندگان، گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبک های‌ آب شور هم در تالاب زندگی می کنند.
بارش های فصلی، پساب تصفیه خانه اراک و چشمه ‌های اطراف و رودخانه‌ های فصلی در منطقه مانند رودخانه فراهان، شهرآب و قره کهریز، آب تالاب را تامین می کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 تالاب میقان اراک از مراکز مهم طبیعت گردی و پرنده نگری ایران...

نکته جالب تر هم آنکه این تالاب به دلیل حضور گونه های متعدد پرندگان کمیاب و حیوانات مختلف از نظر گردشگری هم یکی از مراکز مهم طبیعت گردی و پرنده نگری کشور است و به دلیل تجمع درناها در این تالاب، 15 آبان ماه هم به نام روز درناها نامگذاری شده است.

میزان پساب ورودی فاضلاب به این تالاب، سالانه ۳۱ میلیون متر مکعب است و با توجه به شرایط اضطراری آن، لازم است حق آبه ۲۵ میلیون و ۳۶۰ هزار متر مکعبی آن از پساب‌ها تامین شود "

که به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی این پساب که از تصفیه خانه شهر اراک تامین می شود اکنون وارد تالاب می شود ".

جالب است بدانید که نمک موجود در تالاب هم باعث ضدعفونی شدن آب‌های وارد شده به آن می‌شود.

خشکسالی علت کاهش سفره‌های آب زیرزمینی...

در سال‌های اخیر به علت شرایط جوی و کاهش نزول باران سطح سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه تالاب ۱۳ متر افت کرده که این موضوع خطر شور شدن آب‌های زیرزمینی و آسیب‌های بعدی محیطی را هم دو چندان می‌کند.

میرزایی می گوید: نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی در سال های گذشته موجب شده تا به برداشت های کارخانه تولید سولفات سدیم از تالاب نظارت کنیم تا پس از برداشت، مواد بازگردانده شده به تالاب به صورت اصولی در چاله های ایجاده شده ریخته شود که این امر سبب یکسان شدن سطح تالاب و توزیع متوازن آب در تالاب می شود.
نکته جالبی که در گفته های آقای میرزایی بود افزایش سطح نیزارها در تالاب است که به علت ورود آب شیرین به تالاب اتفاق افتاده و این امر یکی از دلایل افزایش ورود پرندگان مهاجر به تالاب است.

صحبتم که با مدیر کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی تمام شد و مشغول عکس گرفتن از جلوه های تالاب و کویر بودم که ماشینی در چند قدمی من توقف و دو گردشگر که خارجی هم بودند از آن پیاده شدند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چی از این بهتر که سوژه با پای خودش آمده، به سمتشان رفتم و پس از خوش آمد گویی، با آنها گفت و گو کردم.

خانم کاتری که با همسر ایرانی خود مصطفی کیامهر برای دومین بار از فنلاند به ایران سفر کرده می گوید: چهار سال پیش هم درهمین فصل سال به تالاب میقان آمده، اما به نظرش الآن سطح کویر آن نسبت به قبل خیلی بیشتر شده است.

او در حالیکه از تماشای پرندگان لذت می بُرد از وضعیت کنونی تالاب ابراز تاسف کرد.

ضرورت توجه بیش از پیش مسئولان...

البته این را هم بگویم که دخالت‌های بی ‌رویه انسان در ۲۷ سال اخیر سبب شده دمای تالاب یک درجه افزایش پیدا کند.
با این حال از سویی به علت قرارگرفتن شهر اراک در نزدیکی تالاب، بخار آب برخاسته از سطح آن موجب تلطیف هوا، افزایش بخار و مه و تاثیر مثبت بر کاهش انتقال ریزگردها می شود، اما از طرفی هم به دلیل قرارگرفتن فرودگاه در مجاورت تالاب، در زمستان باعث لغو پروازها می‌شود.
پوشش گیاهی در حاشیه تالاب ضعیف است و تنها در شمال غرب و جزایر میانی که سفره آب زیر زمینی بالاست گونه‌های گیاهی آتریپلکس و قره داغ دیده می‌شود که این موضوع مهم توجه بیش از پیش مسئولان را می طلبد.

ایجاد برج مراقبت گامی موثر در جهت جذب توریست...

این تالاب ۶۸ درصد از پرندگان استان مرکزی و ۲۷ درصد پرندگان کشور را در خود جای داده است.

 

ساختن برج پرنده نگری یکی دیگر از اقدامات محیط زیست استان مرکزی برای جلب گردشگر به این تالاب است.

حرف آخر...

حال با توجه به این همه ظرفیت بالای تالاب میقان اراک که در گزارش به آن اشاره کردم، ضرورت دارد مسئولان برای استفاده بهینه از این موهبت الهی و گنجینه ارزشمند سرمایه طبیعی و جانوری که هم زیستگاه امنی برای پرندگان نادر و وحوش است و هم در صورت اجرای طرح های تثبیت خاک می تواند از انتشار ریزگردها جلوگیری شود، با بکارگیری راهکارهای مدون و اختصاص اعتبارات لازم 8 هزار هکتار باقیمانده کویر میقان را هم با کاشت گیاهان مقاوم تثبیت کنند تا مانع انتشار ریزگردها از این تالاب به شهر اراک شوند و مردم این شهر بالاخره بتوانند نفس راحتی بکشند.

اگر وعده مسئولان برای پایان طرح بیابان زدایی کویر میقان اراک و جلوگیری از انتشار گرد و خاک آن با توجه به چشم انداز تعیین شده خودشان، بیشتر از 1401 خورشیدی یعنی 4 سال دیگر نشود، با این وجود و علیرغم تلاش مسئولان، باز هم مردم نجیب اراک باید تا چهار سال دیگر، هم خاک بر سرشان بشنیند و هم به گلویشان برود.  

البته همه امیدواریم که ان شاءالله نوش دارو بعد از مرگ سهراب نباشد./

خبرنگار: لیلا الهی نیا

سردبیر: سید احمد محمدی طباطبایی