آفريقا در جستجوي سازوکار داخلي تامين صلح

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما؛ یکی از موضوعات مهم در بحث تامین امنیت قاره آفریقا ، تلاش برای ممانعت از دخالت قدرت های خارجی در امور داخلی این قاره به بهانه تامین امنیت و برقراری صلح و آرامش است. در این ارتباط کشورهای واقع در مناطق چهارگانه شمال ، جنوب ، شرق و غرب قاره آفریقا که از قرن نوزدهم همواره شاهد حضور استعمارگران اروپائی و غارت ذخائر و ثروت های خدادادی خود بوده و پس از استقلال نیز در دهه های 1960، 70 و هشتاد میلادی بارها حضور نظامی استعمارگران سابق را به بهانه حفظ امنیت در کشورهای خود تحمل کرده اند ؛ اعتقاد دارند کشورهای غربی با سیاست های جدیدی چون اختصاص کمک های مالی، پرداخت وام های بلند مدت، فروش سلاح و ادوات نظامی و حمایت های نهان از گروه های شبه نظامی و باندهای قاچاق همچنان در این قاره حضور داشته و از عوامل تشدید ناامنی قاره آفریقا بشمار می روند.

در این راستا، طی دو دهه گذشته و خصوصا از زمان تشکیل اتحادیه آفریقا اراده ای جمعی برای تامین امنیت آفریقا و حل و فصل اختلافات درونی این قاره بصورت مسالمت آمیز توسط کشورهای این قاره شکل گرفته و اکثر کشورهای قاره آفریقا معتقدند مشکلات آفریقا باید توسط کشورهای آفریقایی و بدون دخالت کشورهای غربی صورت پذیرد. برمبنای این سیاست راهبردی اتحادیه آفریقا با اتخاذ دو طرح استرتژیک "  نقشه راه 2020  " و " طرح راهبردی آفریقا 2063  " در تلاش است به صورت مرحله ای و گام به گام اقداماتی سازنده را برای تبدیل قاره آفریقا به قاره ای باثبات، آرام و با قدرت اقتصادی قابل تامل عملیاتی سازد.

طرح موسوم به " سلاح خاموش" نخستین بخش از سیاست راهبردی چند مقطعی اتحادیه آفریقا است که با هدف برقراری صلح در کشورهای مختلف این قاره از جمله نخستین گام ها برای برقراری امنیت در این قاره معرفی شده است . این طرح در چشم انداز 2020 اتحادیه آفریقا مورد توافق همه اعضا قرار گرفت و کلیه کشورهای قاره آفریقا تحقق آن را به عنوان اقدامی مهم در جهت استقرار امنیت و ثبات پایدار در قاره آفریقا مورد تایید قرار دادند. علاوه بر آن اتحادیه افریقا به تازگي اعلام کرده است طبق برنامه ریزی های صورت گرفته و به منظور تامین امنیت و صلح پایدار ، با بهره گیری از سازوکارهاي موجود اجازه آغاز جنگ دیگری را در این قاره نخواهند داد.

به موازات اقدامات صلح جویانه و سازمان یافته اتحادیه آفریقا ؛ کشورهای محوری قاره آفریقا همچون آفریقای جنوبی ، نیجریه  ، الجزایر و مصر نیز در دو دهه اخیر بارها مخالفت شدید خود را با دخالت قدرت های خارجی در امور داخلی این قاره بویژه در هنگام بروز کودتا و جنگ های قومی قبیلگی ابراز داشته اند. نمونه بارز این امر نیز بازگرداندن دولت قانونی تیجان کاباه رئیس جمهور وقت سیرالئون به قدرت بوسیله نیروهای نظامی اکوموگ ( Economic Community of west African Monitoring group) وابسته به جامعه اقتصادی کشورهای غرب افریقا (اکوواس) به رهبری نیجریه در سال 1998 و شکست سنگین کودتاچیان بود.

اتحادیه آفریقا و کشورهای تاثیرگذار این قاره در حل و فصل بحران ساحل عاج در سال 2011 میلادی نیز نقش آفرین بودند و هرچند نیروهای حافظ صلح اکوموگ در نهایت از دخالت نظامی در این کشور صرفنظر کردند ولی اتحادیه آفریقا و سران کشورهای آفریقایی نهایت تلاش خود را برای مدیریت بحران و متقاعد نمودن لوران باگبو رئیس جمهور وقت برای قبول نتیجه انتخابات و واگذاری قدرت به الحسن واتارا رئیس جمهور منتخب انجام دادند که البته بدلیل سرسختی بیش از حد باگبو ، سرانجام با دخالت نیروهای حافظ صلح سازمان ملل و نظامیان فرانسه دولت به واتارا برنده قانونی انتخابات ریاست جمهوری سال 2010 واگذار گردید.   

کشورهای آفریقایی در خصوص بحران سال 2017 کشور گامبیا و پس از آن که آقای یحیی جامه از پذیرش نتیجه انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 و واگذاری دولت به آداما بارو  رئیس جمهور قانونی و منتخب مردم خودداری کرد نیز بدون اجازه دخالت دولت های غربی مدیریت بحران را در دست گرفتند. در نهایت نیز در شرایطی که جامعه اقتصادی کشورهای غرب افریقا به رهبری سنگال با اخذ مجوز شورای امنیت سازمان ملل خود را برای مداخله نظامی و انتقال قدرت به رئیس جمهوری منتخب آماده می کرد یحیی جامه سرانجام پس از دو ماه مقاومت و بدنبال میانجی گری رؤسای جمهوری لیبریا، موریتانی، گینه بیسائو و نماینده سازمان ملل متحد و البته پس از ضرب الاجل کشورهای عضو جامعه اقتصادی غرب آفریقا و دخالت محدود نیروهای نظامی اکوموگ در مرزهای این کشور با سنگال که بمنزله هشداری جدی درنظر گرفته می شد حاضر به واگذاری قدرت به رئیس جمهور منتخب گردید.

جنگ خشونت بار اریتره و اتیوپی طی سال های 1998-2000 که هشتاد هزار کشته بدنبال داشت نیز در سال  2018 بدون اجازه دخالت کشورهای استعمارگری همچون فرانسه ، آمریکا و انگلستان بطور قطعی حل و فصل و به موافقت نامه صلح بین سران دو کشور منجر گردید. تفاهم دو کشور اتیوپی و اریتره در حل مشکل 18 ساله خود و ایجاد صلحی پایدار که آرامش و امنیت را به بخش مهمی از منطقه شاخ افریقا بازگردانید سند دیگری از موفقیت های سیاست راهبردی جدید قاره آفریقا در حل و فصل مشکلات داخلی قاره بدون حضور بیگانگان بشمار می رود. بازگشت صلح و آرامش به کشور آشوب زده افریقای مرکزی در سال 2016 پس از پشت سر گذاشتن جنگ داخلی خشونت بار چند ساله از دیگر موفقیت های کشورهای آفریقایی در مدیریت بحران های منطقه ای و تامین امنیت در مناطق مختلف این قاره بشمار می رود. 

اتحادیه آفریقا و کشورهای منطقه غرب آفریقا از ابتدای دهه 2010 میلادی اقدامات مهمی را نیز در مورد ریشه کن نمودن سازمان تروریستی بوکوحرام که به یکی از عوامل اصلی ناامنی در شمال شرق نیجریه ، غرب کامرون و جنوب چاد و نیجر مبدل شده است ساماندهی کرده اند . در این راستا با تصوب اتحادیه آفریقا نیروی نظامی مشترکی متشکل از دستجاتی از ارتش های نیجریه ، نیجر ، کامرون و چاد در قالب "نیروی ضربتی مشترک چند ملیتی" فعالیت خود را از سال 2011 آغاز نموده و سران دولت های کشورهای نیجریه ، کامرون ، نیجر و چاد نیز طی چند سال گذشته با برگزاری اجلاس های مشترک سیاست هایی را برای سرکوب و ریشه کن ساختن گروه تروریستی بوکوحرام تصویب کرده اند . این در حالی است که علیرغم برخی اقدامات مقطعی علیه بوکوحرام و محدود ساختن قلمرو فعالیت این سازمان تروریستی ، جنایات ضد بشری بوکوحرام و کشتار مردم بی گناه غرب آفریقا – خصوصا نیجریه – همچنان ادامه دارد.

البته نمی توان گفت شعار عدم دخالت نیروهای غربی در امور داخلی قاره آفریقا در دو دهه اخیر همواره قرین موفقیت بوده است. نمونه بارز آن دخالت نیروهای غربی در لیبی در سال 2011 که منجر به سرنگونی حکومت قذافی گردید و همچنین دخالت نظامیان فرانسوی در مالی در سال 2013 و بازپس راندن ائتلاف نیروهای وابسته به القاعده و قبایل طوارق از مناطق اشغالی در شمال این کشور است . این دو کشور که هنوز از مشکل ناامنی رنج می برند نمایانگر این واقعیت می باشند که حفظ امنیت قاره آفریقا توسط کشورهای این سرزمین پهناور مستلزم زمان و برنامه ریزی نسبتا طولانی است.

کشورهای مهم آفریقایی و اتحادیه آفریقا در خصوص پایان یافتن جنگ داخلی در دو کشور سودان جنوبی و جمهوری کنگو دمکراتیک نیز اقدامات قابل توجهی انجام داده اند و حتی ادامه جنگ داخلی در سودان جنوبی به عنوان یکی از چالش های عمده در این قاره از موضوعات اصلی مورد بحث در اجلاس سران اتحادیه آفریقا در سال های 2016 ، 2017 و 2018 میلادی بوده است. با این حال این اقدامات هنوز مقدمات ایجاد صلح پایدار و خاتمه جنگ داخلی در این دو کشور خصوصا سودان جنوبی را فراهم نیاورده است. علاوه بر آن فقدان دولت مرکزی در سومالی و اقدامات تروریستی الشباب در این کشور و کشورهای همسایه به ویژه کنیا از دیگر معضلات امنیتی آفریقا محسوب می گردد.

موضوع امنیت و صلح پایدار و شعار " امنیت آفریقا باید توسط مردم این قاره تامین گردد" به همراه اتخاذ سیاست های واحد منطقه ای، کنار گذاشتن اختلافات و افزایش همکاری های در همه ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی به عنوان واقعیتی مسلم همچنان در دستور کار دولت های آفریقایی و اتحادیه آفریقا قرار دارد.

دکتر امیربهرام عرب احمدی - مدیر گروه مطالعات جنوب آفریقا دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران