پخش زنده
امروز: -
به بهانه 15 آوریل روز جهانی نجوم؛
نگاهی به دنیایی که بالای سرمان در حرکت است +فیلم از آسمان
دانستن از ستاره‌ها پنجره‌ای از جهان بزرگ هستی به روی ما باز می‌کند تا با دیدی گسترده‌تر به آسمان پر از شگفتی بالا سرمان نگاه کنیم.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، روز جهانی نجوم، هرساله، در یکی از روز‌های تعطیل آخر هفته مابین ۱۵ آوریل (۲۶ فروردین) تا ۱۵ مه (۲۵ اردیبهشت) که ماه در آسمان در وضعیت تربیع (شب هفتم) قرار دارد، انتخاب میشود. این روز در کشور‌های خارجی شنبه یا یکشنبه و در ایران جمعه است.
ملاک انتخاب روز نجوم
زمانی که ماه در وضعیت تربیع قراردارد، هنگام ظهر طلوع می‌کند و حدود ۶ بعدازظهر به بیشترین ارتفاع (فاصله از افق) می‌رسد و نیمه شب غروب می‌کند، پس با دوربین‌ها و تلسکوپ‌های آماتوری از ظهر به بعد می‌توان پستی بلندی‌های ماه را مشاهده کرد.
علت اصلی توجه به ماه این است که کره ماه به عنوان همسایه زمین و جرم دوست داشتنی زمینی‌ها است به ویژه اینکه زیبایی‌های آن با تلسکوپ و حتی با چشم غیرمسلح قابل دیدن است.
هقته نجوم در ایران و جهان
معمولا هفته نجوم، در ایران از شنبه روز جهانی نجوم و در جهان از دوشنبه بعد از روز نجوم تا یکشنبه بعد از آن، به عنوان هفته جهانی ستاره‌شناسی تعیین شده‌است.
تاریخچه روز جهانی نجوم
روز و هفتهٔ جهانی نجوم از سال ۱۹۷۳ میلادی با هدف ترویج علم و آشنایی عموم مردم با علم نجوم و تبادل نظر با فعالان جامعه نجوم در دنیا برگزار میشود.
اغلب رصدخانه‌ها در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند، زیرا باید از آلودگی نوری و آلودگی هوا دور باشند از آنجایی که رفتن به رصد خانه‌ها برای مردم سخت بوده است، حدود ۳۰ سال پیش داگ برگر پیشنهاد داد در روز مشخصی از سال، تلسکوپ‌ها را به داخل شهر‌ها و به میان مردم بیاورند و اینگونه روز نجوم متولد شد.
این روز در سال ۱۹۷۳ توسط دوگ برگر، رئیس روابط نجومی در کالیفرنیای شمالی نامگذاری شد. این روز را از طریق تنظیم تلسکوپ‌ها در مناطق شهری جشن گرفتند تا فضای قابل دسترسی برای همه ایجاد کنند.
همچنین قصد داشتند با انجام این کار علاقه خود را به زمینه‌های علمی مثل نجوم افزایش دهند و باعث شوند عموم مردم به راه‌های بیشتری دسترسی پیدا کنند تا در این باره چیز‌های بیشتری بیاموزند. امروزه بیش از ۵۰ کشور روز و هفته نجوم را برگزار می‌کنند.
برگزاری روز نجوم دو بار در سال
کسانی که واقعاً به فضا علاقه دارند، می‌دانند که این روز را دو بار در سال جشن می‌گیرند. در سال ۲۰۰۶، روز دوم هم برای جشن گرفتن نجوم در فصل پاییز مشخص شد یعنی این روز در کل جهان و در بسیاری از سازمان‌ها و گروه‌ها یک بار در بهار و یک بار در پاییز جشن گرفته میشود که به علت تغییرات صورت‌های فلکی و مشاهده چیز‌های جدید در زمان‌های مختلف است.
منجمان یا ستاره شناسان چه کسانی هستند؟
اَختَرشناسی، سِتاره‌شناسی، نُجوم یا آسترونومی (به انگلیسی: Astronomy) به دانش بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی «اشیای آسمانی» از جمله ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و رویداد‌های آسمانی مانند شفق قطبی و تابش زمینهٔ کیهانی گفته میشود که خاستگاه آنها بیرون از جو زمین است.
اخترشناسی با رشته‌هایی همچون کیهان‌شناسی، فیزیک، شیمی و فیزیکِ حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد. اگر فقط ستاره‌ها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستاره‌ای گفته میشود.
اخترشناسی از قدیمی‌ترین دانش‌های بشری است. اخترشناسان در تمدن‌های اولیهٔ بشری به‌دقت آسمان شب را بررسی می‌کردند و ابزار‌های سادهٔ اخترشناسی از همان ابتدا شناخته‌شده بودند.
با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد و دوران اخترشناسی نو آغاز شد. در سده بیستم، رشتهٔ اخترشناسی به دو رشتهٔ اخترشناسی رصدی و اخترشناسی نظری تقسیم شد.
در اخترشناسی رصدی به‌دنبال گردآوری داده‌ها و پردازش آنها و همچنین ساخت و نگهداری ابزار‌های اخترشناسی و در اخترشناسی نظری به‌دنبال کسب اطمینان از صحت نتایج به‌دست‌آمده از مدل‌های تحلیلی و تحلیل‌های رایانه‌ای هستند.
خدمات اخترشناسان گذشته تا کنون
اخترشناسان گذشته به کشف‌های اخترشناسی مهمی دست یافته بودند. چینی‌ها ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد نظریه تمایل محوری یا کج بودن حالت گرفتگی را قبل از اختراع تلسکوپ، بیان کردند.
همینطور ۲۰۰ سال قبل از میلاد، هیپارکوس ابعاد ماه و فاصله آن از زمین را تخمین زد و بابلی‌ها و آشوری‌ها کسوف یا خسوف (پدیده گرفت) و تکرار آن در یک دایره با نام دایره ساروس را کشف کردند.
اخترشناسی شهودی در امپراتوری ایران به اوج رسید و ستاره شناسان مسلمان بسیاری از ستارگان را نام گذاری کردند. با ساخت تلسکوپ اسرار آسمان برای افراد جویای علم نجوم شناخته شد و امروزه آسمان با همه اسرارش برای آنان مانند گذشته گنگ نیست.
نخستین ستاره شناسان و خدمات آنها
نخستین بررسی‌هایی که طالع بینان عهد باستان برای شناخت اسرار آسمان‌ها انجام دادند، راه را برای توسعه‌ی دانش ستاره شناسی باز کرد.
نیکلاس کوپرنیک، کشیش و پزشک لهستانی (۱۵۴۳ - ۱۴۷۳) و گالیلئو گالیله، دانشمند ایتالیایی (۱۶۴۲ - ۱۵۶۴) نخستین کسانی بودند که ستاره شناسی را بصورت علمی آغاز کردند.
کوپرنیک پی برد که کره‌ی زمین و دیگر سیاره‌ها، به دور خورشید می‌گردند و بخشی از اعضای خانواده‌ی خورشید یا منظومه‌ی شمسی هستند. پیش از آن همه گمان می‌کردند که تمام اجرام آسمانی به دور کره‌ی زمین می‌گردند.
گالیله یکی از نخستین کسانی بود که تلسکوپ (دوربین نجومی) را برای بررسی بهتر اجرام آسمانی ساخت.
او، با بهره گیری از تلسکوپ توانست ماه و تغییر‌های ظاهری سیاره‌ی زهره را ببیند و چهار قمر سیاره‌ی مشتری را نیز کشف کند.
نجوم و ستاره شناسی در اسلام
کاربرد کلمه «نجوم» در زمان پیامبر گرامی اسلام (ص) و حتی برخی از ائمه اطهار (ع)، با آنچه امروزه از علم نجوم قصد میشود، متفاوت بوده است. در زمان‌های گذشته، علم نجوم به معنای تحقیق و پژوهش پیرامون ستارگان، کمتر شیوع داشته و بیشتر از این علم برای پیشگویی کردن و فال زدن استفاده می‌شده است.
حتی گاه نحس بودن و یا خوب بودن روز‌ها را به وسیله ستارگان پیش‌بینی می‌کردند. این نحوه استفاده و فراگیری علم نجوم، مورد مخالفت پیامبر بوده و ائمه نیز از آن منع کرده‌اند و عموم روایاتی که رویکرد منفی به نجوم داشته‌اند، اشاره به این موضوع داشته و آن‌را رد کرده‌اند.
موافقت دین با علم ستاره شناسی و مخالفت با پیشگویی
در برخی از روایات، رویکرد مناسب و مثبتی نسبت به علم نجوم وجود دارد و از آنها می‌توان نگاه کلی اسلام به علم نجوم را به دست آورد و حتی در برخی از آنها امام وارد مباحث ستاره‌شناسی میشود و پیرامون آن صحبت می‌کند. مجموع این‌ها نشان از رویکرد مثبت اسلام به علم نجوم است.
اخترشناسان مسلمان
۱-ابن هیثم (۹۶۵ – ۱۰۴۰ میلادی)
ابوعلی محمد بن حسن بن هیثم بصری، معروف به ابن هیثم از بزرگترین ریاضیدانان، و بنا بر دائرةالمعارف الاسلامیه بی‌گمان بهترین دانشمند مسلمان عرب بود.
بیش از بیست اثر بازمانده از ابن هیثم ویژه مسائل نجومی است. شهرت ابن هیثم در نجوم بیشتر به سبب تألیف رساله‌ای است به نام مقاله فی هیئته العالم، وی در آن از «پرتوی که از چشم خارج میشود» سخن گفته‌است و ماه را جسمی صیقلی توصیف کرده که نور خورشید را «باز می‌تاباند».
۲- ابوریحان بیرونی (۹۷۳ – ۱۰۴۸ میلادی)
بیرونی در کتاب «الاسطرلاب» روشی برای محاسبهٔ شعاع زمین ارائه می‌کند (بوسیلهٔ افتِ افق وقتی از ارتفاعات به افق نگاه می‌کنیم). بعد‌ها در کتابِ «قانون مسعودی» ابوریحان عملی کردن این روش توسط خود را گزارش می‌دهد. خورشیدگرفتگی هشتم آوریل سال ۱۰۱۹ را در افغانستان کنونی رصد و بررسی کرد.
۳-عمرخیام نیشابوری (۱۰۴۸- ۱۱۳۱ میلادی)
یکی از برجسته‌ترین کار‌های خیام را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دورهٔ سلطنت ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) بود، دانست. وی بدین منظور مدار گردش کرهٔ زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
۴- خواجه نصیرالدین طوسی (۱۲۰۱ – ۱۲۷۴ میلادی)
خواجه نصیرالدین طوسی «زیج ایلخانی» را از روی رصد‌های انجام‌شده در رصدخانهٔ مراغه تدوین کرده‌است. زیج ایلخانی سده‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان -از جمله در چین- برخوردار بوده‌است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ طوسی) ترجمه و در اروپا منتشر شد.
۵-غیاث‌الدین جمشید کاشانی (۱۳۸۰- ۱۴۲۹ میلادی)
جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی ملقب به غیاث‌الدین که در غرب به الکاشی (al-kashi) مشهور است. او در عمر کوتاه خود آلات رصدی دقیقی اختراع کرد. وسیله‌ای به نام «طَبَق المناطق» برای محاسبهٔ طول ستارگان که کتاب نزهة الحدایق در شرح آن است.
تاریخ اخترشناسی در ایران
مطالعه منابع باستانی ایران نشان می‌دهد که علاقه و پیشرفت ایرانیان در نجوم از دوران باستان شروع شده و تا به امروز هم ادامه پیدا کرده است.
این علاقه ایرانی هابه نجوم در دوره باستان را می‌توان از سازه‌های دوراونتاشِ چغازنبیل و سازه‌های تخت جمشید دریافت و درک کرد که علاقه ایرانیان به نجوم به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد، زیرا در سراسر تخت جمشید، کعبه زرتشت، کاخ فیروزآباد، تخت سلیمان کنگره‌هایی هستند که در وسط آنها یک طرح پنجره نما وجود دارد این طرح‌ها ابزار‌های زمان سنجی بوده اند؛ بنابراین نخستین نشانه‌های پیشرفت نجوم و ستاره شناسی را می‌توان در اندازه گیری زمان، راه اندازی تقویم‌ها و ساعت‌های دقیق به وسیله دانشمندان ایران باستان دانست.
رونق اخترشناسی در ایران اسلامی
در دوره‌های بعد و با ورود اسلام به ایران نه تنها از توجه به نجوم در میان ایرانیان کاسته نشد بلکه دانشمندان و منجمانی پدید آمدند که آوازه شهرت آنها بعد سالیان زیاد در تمام جهان پیچیده است.
بدین ترتیب علم نجوم در دوران تمدن اسلامی هم اهمیت ویژه‌ای داشت. علاوه بر کاربرد‌های علم نجوم در تقویم و احکام نجوم برای تعیین موقعیت قبله و تعیین اوقات نماز از این علم برای مسایل جغرافیایی و به ویژه دریانوردی و پدیده طالع بینی سعد و نحس بودن روز‌ها شب‌ها استفاده می‌شد.
اخترشناس مشهور عصر حاضر ایران
این علاقه ایرانیان به علم نجوم و پرورش منجمان به دوران معاصر هم مربوط میشود تا آنجا که افراد صاحب نامی در این عرصه ظهور کردند. یکی از این منجمان برجسته حبیب الله نجومی بود. وی در ۱۲۸۷خورشیدی در شیراز دیده به جهان گشود. پدر و اعضای خانواده اش از مشاهیر علم هیئت و نجوم بودند که تقریباً طی سه نسل برای استخراج و چاپ تقویم تلاش کردند.
اخترشناسی در جهان امروز
امروزه موقعیت و حرکت اجرام به آسانی تعیین میشود و اخترشناسی مدرن بر مشاهده و درک طبیعت فیزیکی اجرام سماوی تأکید دارد.
پرسش‌های بنیادین در اخترشناسی
اگرچه دررشته اخترشناسی تلاش‌های بسیاری برای درک بهتر طبیعت جهان و محتوای آن صورت گرفته‌است، اما هنوز سؤال‌های بی‌پاسخی در پیش رویمان قرار دارند شاید پاسخگویی به این سوالات مستلزم ساخت ابزار‌های رصد جدید و پیشرفت‌های تازه در زمینه فیزیک نظریه و تجربی باشد.
بیشتر بخوانید:بانوی دانشمند ایرانی ناسا برنده جایزه انجمن نجوم آمریکا شد
سئولات امروز اخترشناسان
آیا حیات فرازمینی به خصوص از نوع هوشمند وجود دارد؟
وجود حیات در سایر نقاط عالم پیامد‌های علمی و فلسفی بسیار مهمی را در پی دارد.
ماهیت ماده تاریک و انرژی تاریک چیست؟
این دو عامل نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تکامل و سرنوشت جهان دارند، اما هنوز ماهیت اصلی آنها ناشناخته مانده‌است. سرنوشت نهایی کیهان چه خواهد بود؟
چرا دنیا به وجود آمد؟
چرا برای مثال ثابت‌های فیزیکی با دقت تنظیم شده‌اند تا وجود حیات را تضمین کنند؟
چه چیزی باعث انبساط جهان شد و دنیا را همگن کرد؟
کهکشان‌های اولیه و سیاهچاله‌های ابرپرجرم چگونه شکل گرفتند؟
عامل ایجاد پرتو‌های کیهانی بسیار پر انرژی چیست؟
چرا فراوانی عنصر لیتیوم در کیهان، چهار برابر کمتر از میزانی است که نظریه استاندارد مه‌بانگ پیش‌بینی می‌کند؟
در آنسوی افق رویداد، چه می‌گذرد؟
ویدیو از آسمان بصورت زمان گریز
منابع: ویکی پدیا، نمناک، اسلام کوئیست، ایسنا
نظر شما