سنبل آبی خطری برای طبیعت و اقتصاد تالاب انزلی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما در بازدید معاون حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست، به همراه جمعی از مدیران ارشد استان گیلان، از تالاب انزلی و پاسگاه‌های محیط‌بانی، وضعیت تالاب از نزدیک بررسی و چالش‌های مقابله با سنبل آبی مورد ارزیابی قرار گرفت. تمرکز اصلی این بازدید بر راهکار‌های عملی پاکسازی سنبل آبی بود که شامل استفاده از روش‌های مکانیکی و تقویت امکانات محیط‌بانان به منظور مدیریت بهینه تالاب می‌شود. همچنین مشکلات معیشتی بهره‌برداران محلی مورد توجه ویژه قرار گرفت تا از طریق بهبود شرایط اقتصادی آنان، مشارکت فعال‌تری در حفاظت از تالاب ایجاد شود.

تأکید بر همکاری بین‌بخشی و مشارکت محلی

 مهندس عباس حسن‌پور، رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های استان گیلان، ضمن تأکید بر اهمیت همکاری بین‌بخشی و مشارکت جوامع محلی در این مسیر گفت: مبارزه با سنبل آبی نیازمند همدلی، امکانات کافی و برنامه‌ریزی دقیق است و ما در این مسیر تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت.

وضعیت تهدیدآمیز سنبل آبی در تالاب انزلی

تالاب بین‌المللی انزلی، یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین زیست بوم‌های تالابی کشور، این روز‌ها با تهدید جدی ناشی از گسترش گیاه مهاجم «سنبل آبی» مواجه است. این گونه غیربومی با رشد سریع و ایجاد پوشش سطحی گسترده، تعادل زیست‌محیطی تالاب را برهم زده و سلامت محیط زیست این منطقه را به خطر انداخته است. سنبل آبی با تشکیل پوشش انبوه روی سطح آب، مسیر‌های آبی را مسدود کرده و مانع رسیدن نور کافی به گیاهان زیرسطحی می‌شود. این شرایط باعث کاهش اکسیژن محلول در آب، کاهش تنوع زیستی و تهدید سلامت آبزیان و دیگر گونه‌های بومی تالاب می‌گردد. همچنین، وجود این گیاه مهاجم فعالیت‌های اقتصادی بهره‌برداران محلی، از جمله صیادی و گردشگری، را مختل کرده و معیشت جوامع حاشیه تالاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

گسترش سنبل آبی در تالاب انزلی

بر اساس بررسی‌های میدانی فعالین محیط زیست استان گیلان، سنبل آبی ۴۰۰۰ هکتار از عرصه تالاب انزلی را درگیر کرده است.سنبل آبی که منشأ آن آمریکای جنوبی است، به عنوان یکی از مخرب‌ترین گونه‌های مهاجم آبزی در سراسر جهان شناخته می‌شود. این گیاه توانایی تکثیر بسیار سریع و رشد غیرقابل کنترل در شرایط مساعد را دارد و می‌تواند در مدت کوتاهی کل سطح آب را بپوشاند. در تالاب انزلی، سنبل آبی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی تبدیل شده که توجه ویژه مسئولان و کارشناسان محیط زیست را می‌طلبد. از جمله تهدیدات این گونه می‌توان به کاهش شدید اکسیژن محلول، تهدید گونه‌های بومی، انسداد مسیر‌های آبی، تأثیر منفی بر فعالیت‌های اقتصادی محلی و افزایش هزینه‌های مدیریت تالاب اشاره کرد.

پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی سنبل آبی

از نظر اقتصادی و اجتماعی، سنبل آبی تأثیرات منفی فراوانی بر اقتصاد جوامع محلی تالاب انزلی داشته است. صیادان به دلیل انسداد مسیر‌های آبی و کاهش جمعیت ماهیان بومی با کاهش درآمد رو‌به‌رو شده‌اند و کشاورزان نیز به دلیل مشکلات انتقال آب و تغییرات در کیفیت آن، با دشواری‌های جدی مواجه هستند. همچنین گردشگری تالاب که منبع مهمی از درآمد برای منطقه است، به علت کاهش زیبایی‌های طبیعی و مشکلات دسترسی به مناطق مختلف، دچار رکود شده است. این وضعیت باعث شده که بسیاری از ساکنان منطقه با دغدغه‌های اقتصادی به مسئله حفاظت از تالاب نگاه کنند و ضرورت توجه به معیشت آنها در کنار مسائل زیست‌محیطی بیش از پیش احساس شود.

سنبل آبی از جمله گیاهان سریع‌الرشد است که می‌تواند ظرف چند هفته سطح آب را کاملاً بپوشاند. این گیاه با داشتن ریشه‌های معلق و برگ‌های پهن، نور خورشید را جذب کرده و اجازه نمی‌دهد گیاهان زیرسطحی نور کافی دریافت کنند. به همین دلیل، تولید اکسیژن در آب کاهش یافته و بسیاری از گونه‌های آبزی دچار مشکل می‌شوند. مقاومت بالای این گیاه در برابر شرایط محیطی مختلف، توانایی تکثیر جنسی و غیرجنسی و سازگاری با انواع آب‌های شیرین، کنترل آن را به یک چالش بزرگ تبدیل کرده است.

اقدامات سازمان محیط زیست برای مقابله با سنبل آبی

طی سال‌های گذشته، سازمان حفاظت محیط زیست و اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان با استفاده از روش‌های مختلف تلاش کرده‌اند تا میزان گسترش سنبل آبی را کاهش دهند. از جمله این اقدامات می‌توان به پاکسازی مکانیکی با استفاده از قایق‌ها و تجهیزات مخصوص برای جمع‌آوری گیاهان مهاجم، برگزاری جلسات آموزشی و آگاه‌سازی جوامع محلی درباره خطرات سنبل آبی و لزوم همکاری در پاکسازی، پایش مستمر وضعیت تالاب و برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از روش‌های بیولوژیکی مانند استفاده از دشمنان طبیعی این گیاه اشاره کرد. با این حال، شرایط اقلیمی و زیست‌محیطی تالاب انزلی که برای رشد سنبل آبی بسیار مناسب است، باعث شده که کنترل این گونه نیازمند استمرار و افزایش امکانات باشد.

مقابله با گیاه مهاجم سنبل آبی(Eichhornia crassipes) در تالاب بین‌المللی انزلی مستلزم بهره‌گیری از رویکرد‌های چندجانبه و تلفیقی است که بر اساس اصول علمی مدیریت زیست‌محیطی طراحی شده‌اند. در مرحله نخست، پاکسازی مکانیکی به‌عنوان روشی مؤثر جهت کاهش سریع و گسترده پوشش سنبل آبی به کار گرفته می‌شود. این عملیات با استفاده از تجهیزات تخصصی دروگر، امکان برداشت فیزیکی و جمع‌آوری انبوه گیاه از سطح آب را فراهم ساخته و به بهبود کیفیت اکوسیستم آبی و بازگشایی مسیر‌های آبی منجر می‌گردد.

علاوه بر این، پاکسازی دستی که توسط نیرو‌های محیط‌زیست و جوامع محلی اجرا می‌شود، به عنوان مکملی در مناطقی که دسترسی به تجهیزات مکانیکی محدود است، اهمیت ویژه‌ای دارد. این روش ضمن ایجاد مشارکت فعال جامعه محلی، زمینه‌های آگاهی‌بخشی و مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی را نیز تقویت می‌کند.

همچنین، نقش مؤثر فعالیت‌های اسکله‌داران و استفاده از قایق‌های مخصوص در جمع‌آوری سنبل آبی از مسیر‌های تردد آبی به منظور تسهیل حمل‌ونقل و کاهش مخاطرات ناشی از انباشت گیاه مهاجم، مورد توجه است. در حوزه روش‌های بیولوژیک، پژوهش‌های کاربردی بر شناسایی و استفاده از عوامل طبیعی کنترل‌کننده نظیر حشرات تغذیه‌کننده و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در حال پیشرفت است، که می‌تواند به عنوان جایگزینی پایدار و کم‌خطر برای مدیریت سنبل آبی مطرح گردد.

پاکسازی اخیر تالاب انزلی

ماه گذشته رئیس اداره محیط زیست بندر انزلی از پاکسازی گیاه مهاجم سنبل آبی در بیش از ۱۰ هزار مترمربع از غرب تالاب بین المللی انزلی خبر داد و گفت: این عملیات نتیجه هماهنگی مستمر محیط بانان با جوامع محلی، سمن‌های زیست‌محیطی و استفاده از ظرفیت‌های بومی است، اما هوشیاری مستمر نیاز است. عملیات پاکسازی به صورت مستمر و در سایر کانون‌های بحرانی تالاب ادامه خواهد یافت.در فیلم زیر بخشی از تلاش دوستداران طبیعت در پاکسازی تالاب انزلی را مشاهده می کنید.

استفاده محدود و کنترل‌شده از علف‌کش‌های شیمیایی نیز در شرایط خاص و تحت نظارت دقیق کارشناسان زیست‌محیطی صورت می‌گیرد؛ این اقدام با هدف جلوگیری از آسیب به گونه‌های بومی و زیست بوم تالاب انجام می‌شود و تنها به عنوان مکمل سایر روش‌ها به کار گرفته می‌شود. در نهایت، آموزش و فرهنگ‌سازی میان جوامع محلی، به منظور افزایش آگاهی و مشارکت در برنامه‌های مدیریت و کنترل گیاه مهاجم، به عنوان جزء جدایی‌ناپذیر سیاست‌های مقابله‌ای مطرح است.

ضرورت استمرار همکاری‌ها برای موفقیت در کنترل سنبل آبی

به طور کلی، تلفیق این راهکار‌ها و استمرار همکاری بین نهاد‌های محیط‌زیستی، پژوهشی و جوامع محلی، اساس موفقیت در مهار توسعه بی‌رویه سنبل آبی و حفظ تعادل زیست بومی تالاب انزلی محسوب می‌شود.علاوه بر این در برخی کشورها، روش‌های نوینی برای مقابله با سنبل آبی توسعه یافته است که می‌تواند به عنوان الگو برای مدیریت تالاب انزلی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، استفاده از حشرات گیاه‌خوار که به طور طبیعی سنبل آبی را مصرف می‌کنند، بهره‌گیری ازریز پرنده‌ها برای پایش دقیق‌تر مناطق آلوده و آزمایش‌های کنترل شیمیایی هدفمند که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند، از جمله راهکار‌های موفق در سطح جهان است. اهمیت آموزش و فرهنگ‌سازی نیز در این میان نباید دست کم گرفته شود؛ جلب مشارکت فعال جوامع محلی از طریق برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی می‌تواند نقش مهمی در کنترل و کاهش گسترش سنبل آبی ایفا کند.

لزوم تصویب قوانین سخت‌گیرانه برای مقابله با سنبل آبی

تجربه کشور‌های مختلفی مانند فیجی، استرالیا و برخی مناطق آفریقایی که بیش از هفت دهه با این مشکل روبه‌رو بوده‌اند، نشان می‌دهد که مقابله موثر با این گونه مهاجم نیازمند ممنوعیت تولید، تکثیر و پرورش آن و همچنین وضع قوانین سخت‌گیرانه است. این کشور‌ها با اتخاذ چنین سیاست‌هایی توانسته‌اند تا حدی از گسترش بیش از حد سنبل آبی جلوگیری کنند.

با توجه به اهمیت حفظ تالاب‌ها و زیست‌بوم‌های آبی کشور، ضروری است قوانین و مقرراتی مشابه با آنچه در حوزه مبارزه با مواد مخدر و کشت خشخاش وجود دارد، برای کنترل و مدیریت سنبل آبی تصویب و اجرا شود. این موضوع نه تنها نیازمند عزم و پشتوانه ملی است، بلکه باید با همکاری همه دستگاه‌های مرتبط و مشارکت مردم همراه شود تا بتوان از پیامد‌های مخرب این تهدید ملی پیشگیری کرد و زیست بوم های  ارزشمند آبی کشور را حفظ نمود.

اگر کنترل سنبل آبی به تعویق بیفتد، پیامد‌های زیست‌محیطی بلندمدت آن بسیار خطرناک خواهد بود. ادامه گسترش این گیاه مهاجم ممکن است منجر به خشکی تدریجی تالاب، از بین رفتن گونه‌های بومی و تغییرات عمیق در چرخه‌های زیست بومی منطقه شود که این اتفاقات می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر محیط زیست و زندگی مردم بگذارد. به همین دلیل، کارشناسان و مسئولان بر لزوم مدیریت یکپارچه و اقدامات فوری برای حفظ و احیای تالاب انزلی تأکید دارند.

با توجه به اهمیت تالاب انزلی در سطح ملی و بین‌المللی و همچنین نقش حیاتی آن در اقتصاد محلی و گردشگری منطقه، حفظ این زیست بوم نیازمند همکاری گسترده بین سازمان‌های دولتی، جوامع محلی و نهاد‌های تخصصی است. ایجاد امکانات و حمایت مالی از محیط‌بانان، استفاده از فناوری‌های نوین، جلب مشارکت مردم و تدوین برنامه‌های منسجم و علمی، از ضروریات موفقیت در مقابله با سنبل آبی است.